Alvin Lucier, 1931-2021

Afgelopen woensdag, 1 december, overleed op 90-jarige leeftijd de Amerikaanse componist Alvin Lucier aan complicaties na een val. Alvin Augustus Lucier jr verwierf internationaal faam met zijn klankexperimenten, waarin hij vooral op zoek was naar de fysieke eigenschappen van akoestische fenomenen. Wat zijn precies de eigenscchappen van geluid, van resonantie bijvoorbeeld, of van de interferentie tussen twee tonen die dicht bij elkaar liggen?

Een van zijn bekendste werken is ‘I am sitting in a room’ uit 1969. De componist c.q. de uitvoerende draagt een tekst voor (“I am sitting in a room different from the one you are in now. I am recording the sound of my speaking voice and I am going to play it back into the room again and again until the resonant frequencies of the room reinforce themselves so that any semblance of my speech, with perhaps the exception of rhythm, is destroyed.”) - en hij neem die tekst ook meteen op met behulp van een opname-apparaat. Daarna speelt hij de opname af, en hoe dat klinkt, in díe ruimte, neemt hij ook weer op. Vervolgens wordt díe opname weer afgespeeld, en zo verder. Uiteindelijk blijft van het steeds afgespeelde en weer opgenomen geluid alleen nog de eigen resonantie van de ruimte waarin je dit doet over. De woorden zijn onverstaanbaar en onherkenbaar geworden.

De experimenteerzin van Lucier werd gewekt in 1960, toen hij - na een klassieke opleiding - een concert zag met werk van John Cage, David Tudor en Merce Cunningham. Het toeval een rol laten spelen in wat je maakt, geholpen door technologie, zoals sensoren op het hoofd, en het integreren van geluid en de ruimtelijke omgeving, werden belangrijke speerpunten in zijn werk. Dat is bijvoorbeeld ook te zien en te horen in zijn Music on a Long Thin Wire uit 1977, waarin een draad wordt gespannen in een ruimte, voorzien van contactmicrofoons en andere hulpmiddelen. De stroming van de lucht, temperatuurverschillen, de nabijheid van langslopende mensen: alles beïnvloedt de fysieke eigenschappen van de gespannen draad en daarmee de op dat moment, dankzij die toevallige factoren, voortgebrachte geluiden. Een uitvoering van het werk werd in Nederland opgenomen door radio- en televisielegende Han Reiziger.

In 2010 was Alvin Lucier in Nederland, en daar gaf hij tijdens Dag in de Brandingonder meer een uitvoering van zijn uit 1990 daterende werk Nothing is Real (Strawberry Fields Forever), voor piano, versterkte theepot, opname-apparaat en mini-geluidssysteem. Een paar thema’s uit het bekende liedje van de Beatles worden gespeeld op een piano, meteen opgenomen en daarna afgespeeld via een speakertje dat verstopt zit in een theepot. De klank van de weergave wordt door de uitvoerende bepaald - of eigenlijk: beïnvloed - door het deksel van de theepot verder open of dicht te houden, door de theepot op te tillen of op de pianoklep te zetten, enzovoort. Het lijkt misschien bijna niks, maar het effect is betoverend en ontroerend.