Topstukken: Jesus bleibet meine Freude van Bach
- Klassiek
- Topstukken: Jesus bleibet meine Freude van Bach
Op een bruiloft, op een concert van je koor of op pianoles: het stuk Jesus bleibet meine Freude van Johann Sebastian Bach komt je ongetwijfeld bekend voor. Maar toen Bach deze beroemde muziek drie eeuwen geleden componeerde, had hij er een heel ander doel mee voor ogen. Wat is het verhaal achter dit muziekstuk?
Waarom componeerde Bach Jesus bleibet meine Freude?
Het antwoord op die vraag ligt verscholen in de manier waarop Bach werkte. In zijn tijd was het beroep componist namelijk anders dan nu. In plaats van onafhankelijk muziek te schrijven, was Bach zijn hele leven in dienst van de kerk en de adel. Zo heeft hij veel van zijn muziekstukken in opdracht van een vorst of de kerk gecomponeerd.
Ook het koraal Jesus bleibet meine Freude is zo'n kerkelijke compositie. Bach schreef het in 1723, toen hij net cantor was geworden van de Thomaskirche in Leipzig. Hij had de muziek in de kerk onder zijn hoede en moest onder andere zorgen dat er op zondagen en kerkelijke feestdagen een nieuw, passend stuk op de lessenaars stond. Dit was vaak een cantate. Zo componeerde Bach ook de cantate Herz und Mund und Tat und Leben, BWV 147 (Hart en mond en daad en leven), waar Jesus bleibet meine Freude onderdeel van is.
Wat is een cantate?
Een cantate is een muziekstuk dat vaak een religieus onderwerp heeft. Het ontstond in de zeventiende eeuw en is geschreven voor zangsolisten, koor en instrumentale begeleiding. Een cantate bestaat uit koralen (gezangen uit de Lutherse kerk) voor koor en aria's en recitatieven voor zangsolisten. In totaal zijn er 200 cantates van Bach bewaard gebleven, maar mogelijk heeft hij bijna vijf complete jaarlijkse cycli gecomponeerd.
Waar gaat Jesus bleibet meine Freude over?
Bach componeerde Herz und Mund und Tat und Leben voor 2 juli 1723 ter gelegenheid van een kerkelijke feestdag: Maria-Visitatie. Dan wordt het bezoek van Maria aan haar nicht Elisabeth herdacht. Zij realiseert zich namelijk op dat moment als één van de eersten welke bijzondere positie Maria heeft; zij is op dat moment zwanger van Jezus. Zodra Maria haar groet, voelt Elisabeth het ongeboren kind in haar eigen buik een vreugdesprong maken. "Gij zijt de gezegende onder de vrouwen en gezegend is de vrucht van uw schoot", zijn haar belangrijke woorden.
De teksten in de cantate sluiten aan bij de lezingen uit de Bijbel die verbonden zijn met deze feestdag. Zo is de tekst van Jesus bleibet meine Freude (van de hand van de zeventiende-eeuwse hymneschrijver Martin Janus) een lofzang op Jezus. De muziek bij deze woorden is dan ook vreugdevol. De haast dansachtige baspartij geeft het koraal een licht karakter en de wervelende instrumentale melodie zou wel eindeloos door kunnen gaan, alsof Bach de eeuwigheid van Jezus als bron van blijdschap verklankt. Door de stijgende en dalende beweging klinkt de koraalmelodie, gezongen door het koor, als uitroepen van vreugde.
| Jesus bleibet meine Freude, | Jezus zal mijn vreugde blijven, |
| Meines Herzens Trost und Saft, | balsem voor mijn hart, en troost; |
| Jesus wehret allem Leide, | Jezus hoedt mij ook in 't lijden, |
| Er ist meines Lebens Kraft, | Hij is van mijn leven de kracht, |
| Meiner Augen Lust und Sonne, | van mijn ogen de lust en de zon, |
| Meiner Seele Schatz und Wonne; | Hij is mijn zieleschat en hoogst genot; |
| Darum lass' ich Jesum nicht, | Daarom zal Jezus altijd in mijn hart |
| Aus dem Herzen und Gesicht. | en nooit uit mijn ogen zijn. |
Vertaling: Dick Wursten
Is Jesus bleibet meine Freude plagiaat van Bach?
Hoe beroemd Jesus bleibet meine Freude ook is, er is iets eigenaardigs mee aan de hand: de koormelodie duikt op allerlei plekken op. Precies dezelfde muziek klinkt al eerder in Herz und Mund und Tat und Leben, maar dan met een andere tekst, Wohl mir, dass ich Jesum habe (Wat een voorrecht dat ik Jezus heb). En als je goed naar Bachs Matthäus-Passion luistert, hoor je de melodie ook voorbijkomen in het koraal Bin ich gleich von dir gewichen. Maar gek genoeg is de bekende melodie van Jesus bleibet meine Freude eigenlijk niet eens van Bach zelf. Hij baseerde het namelijk op de hymne Werde munter, meine gemüte van de componist Johann Schop (ca. 1590-1667).
Dat zit zo: (zelf)plagiaat bestond in Bachs tijd nog niet. Bach greep regelmatig terug op muziek die hij eerder had geschreven - wel zo handig als hij iedere zondag een nieuwe cantate af moest hebben. Zo had hij een groot deel van Herz und Mund und Tat und Leben (BWV 147a) al in 1716 gecomponeerd, toen hij nog kapelmeester in Weimar was. Het was toen bedoeld als cantate voor Advent, maar omdat die periode in Leipzig gepaard ging met stilte in de kerk, kon Bach de cantate niet meer laten uitvoeren. Daarom gebruikte hij de muziek gewoon opnieuw voor Maria-Visitatie. Jesus bleibet meine Freude schreef hij er in 1723 trouwens wel als nieuw deel bij.
Beluister de cantate Herz und Mund und Tat und Leben BWV 147
Om deze inhoud te tonen moet je toestemming geven voor social media cookies.
Waarom is Jesus bleibet meine Freude zo beroemd?
Hoewel Jesus bleibet meine Freude dus onderdeel is van een groter geheel, wordt het vaak als opzichzelfstaand stuk gespeeld. Dit komt omdat de muziek zich leent voor allerlei arrangementen die niet moeilijk zijn om uit te voeren. Van piano tot gitaar en van orgel tot zang, voor alle mogelijke instrumenten en bezettingen bestaan er wel versies van dit koraal. Daarnaast scoort Jesu bleibet meine Freude door het vrolijke en plechtige karakter ook goed onder de populairste klassieke muziek voor bruiloften. Maar bovenal: de prachtige muziek nestelt zich makkelijk in het oor - en wie wil er nu geen muziek horen die eindeloze vreugde uitdrukt?
Wist je dat...
- Jesus bleibet meine Freude ook wel bekendstaat als Jesu, Joy of Man's desiring?
- Bach nog meer vocale muziek heeft gecomponeerd met een vergelijkbare titel, zoals het motet Jesu, meine Freude BWV 227?
Zing mee met Bach
Wil je Jesus bleibet meine Freude leren zingen? Dat kan met Zing mee met Bach van NPO Radio 4 en de Nederlandse Bachvereniging! Download gratis bladmuziek en meezingopnames zodat je het stuk zelf kunt instuderen en thuis kunt zingen.
Bronartikel: nporadio4.nl/bachweek/alles-over-bach
