Topstukken: de Messiah van Händel

Beluister Händels Messiah

Het werk was dinsdag 12 december in het Avondconcert. Door de Akademie für Alte Musik Berlin, het RIAS Kammerchor Berlin en solisten onder leiding van Justin Doyle. Lees meer informatie

Beluister de uitvoering van de Nieuwe Philharmonie Utrecht en solisten onder leiding van Johannes Leertouwer.

Waarom componeerde Händel de Messiah?

Händel was tijdens zijn leven al razend populair. In Engeland, bijvoorbeeld, waren zijn vele Italiaanse opera's enorm geliefd. De in Halle geboren Händel kon zijn succes zelfs achterna reizen en zich in Londen vestigen. In 1727 nam hij de Britse nationaliteit aan en verengelste zijn naam tot George Frideric Handel. Het ging hem voor de wind in zijn nieuwe thuisland.

Maar op een gegeven moment had het publiek genoeg van Händels opera's. Italiaanse opera raakte uit de mode en werd zelfs belachelijk gemaakt in Engelstalige opera's. Zo werd Händels succes zijn val. Toen de componist in 1737 ook nog eens een beroerte kreeg, was het hek van de dam. Hij zat in de put, was overwerkt en kon zijn rechterhand tijdelijk niet gebruiken. Velen vroegen zich af of hij ooit nog zou kunnen componeren.

Zijn redding kwam in de vorm van zijn vriend en librettoschrijver Charles Jennens. Hij stuurde Händel een libretto met teksten uit de Bijbel. Het onderwerp: de Messias. "Ik hoop dat Händel zijn volledige genialiteit en bekwaamheid erop toepast", schreef Jennens over het libretto aan een vriend, "en dat de compositie al zijn voorgaande composities mag overtreffen, aangezien het onderwerp elk ander onderwerp overtreft." Zijn wens kwam uit: het was de weg omhoog uit Händels dal. Wonder boven wonder ging hij vol inspiratie aan de slag. In slechts 24 dagen componeerde hij dat wat zijn grootste meesterwerk zou worden: de Messiah.

Het verhaal gaat dat Händel was bevangen door een soort goddelijke inspiratie. Hij werkte bijna aan één stuk door, liet zijn eten staan, en schijnt na het voltooien van het beroemde Hallelujah te hebben uitgeroepen dat hij de hemel voor zich had gezien. Aan het eind van het manuscript schreef hij de letters "SDG", die staan voor "Soli Deo Gloria" - alleen aan God de glorie. Hoewel Händel altijd al ontzettend snel componeerde, laat dit verhaal wel zien hoe geïnspireerd hij was, en dat hij zich met de Messiah weer op de weg omhoog bevond.

Op 13 april 1742 ging de Messiah in première in Dublin; het oratorium werd waarschijnlijk in opdracht van de toenmalige Ierse Lord Lieutenant geschreven om geld op te halen voor de goede doelen van Dublin. Om zelf de première te kunnen leiden, verscheepte Händel, die inmiddels zijn beide handen weer kon gebruiken, speciaal zijn eigen orgel naar de Ierse hoofdstad.

Waar gaat Händels Messiah over?

Zoals de titel van Händels meesterwerk al aangeeft, gaat het stuk over Jezus als Messias, degene die de mensheid zal verlossen van haar zonden en lijden. Maar in plaats van nadruk te leggen op de lijdensweg die Jezus hiervoor moet afleggen, zoals Bach in zijn Matthäus-Passion doet, staat juist de hoopvolle verlossing centraal in de Messiah. De toon is dan ook licht en vlot. Hoewel de Messiah niet voor de kerk, maar voor uitvoering in het theater is gecomponeerd, staat het niet ver van de Passie-traditie af. Daarom is de Messiah vooral bekend geworden als religieus oratorium, en niet als theaterstuk.

Het verhaal van Jezus' geboorte, dood en wederopstanding wordt in drie delen verteld. Elk deel is opgedeeld in scènes, en die zijn weer verdeeld in recitatieven, aria's en koren. De voorspelling van de komst van de Messias, de zwangerschap van Maria en de boodschap van Jezus' geboorte aan de herders beslaan het eerste deel. Het tweede deel gaat over het lijdensverhaal, de dood en de wederopstanding van Christus. Dit deel eindigt met het bekende Hallelujah, waarin God wordt geprezen. Het derde deel gaat over de aankondiging van de Dag des Oordeels en hoe Jezus in de hemel wordt opgenomen.

Waarom wordt de Messiah altijd uitgevoerd rond Kerst?

De Messiah was bedoeld om rond Pasen uitgevoerd te worden - daarom was de première ook op 13 april. Maar vanwege het eerste deel en de hoopvolle toon is het de geschiedenis in gegaan als typisch kerststuk. Na de première van de Messiah was Händel weer helemaal terug. Ook in Londen kreeg hij succes met dit meesterwerk.

Het componeren van Italiaanse opera's had Händel volledig achter zich gelaten. In plaats daarvan schreef hij Engelstalige oratoria, zoals Esther, Deborah en Athalia, die zeer populair waren. Het verhaal gaat dat Oxfordse studenten zelfs hun meubels verkochten om kaartjes voor de uitvoeringen van deze oratoria te kunnen kopen.

De Messiah is het oudste klassieke muziekstuk dat altijd populair is gebleven, inmiddels al bijna drie eeuwen. Vanaf de première tot de dag van vandaag is het stuk bijna jaarlijks uitgevoerd. Na Händels dood in 1759 werd de Messiah steeds groter, zowel qua roem als qua klank. Het stuk werd voor steeds grotere koren en orkesten gearrangeerd. De Messiah laat de veerkracht van Händel zien: wat zich ook voordeed in het muziekleven of in zijn persoonlijke kring, hij was in staat zich steeds weer aan te passen en te triomferen.

Home Topstukken