Deze muziek klonk in Auschwitz: geheime composities, marsen om op te marcheren en concerten voor SS'ers

Op 27 januari 1945 werd vernietigingskamp Auschwitz bevrijd door het Rode Leger. In het kamp zijn meer dan een miljoen mensen vermoord. Wie niet direct naar de gaskamer werd afgevoerd, moest zware arbeid verrichten.

Marsmuziek

Er waren minstens zes orkesten actief in Auschwitz. Musici kregen vrijstelling van het zware werk in de kampen en fabrieken. Het doel van de orkest was vooral marsmuziek spelen, waarmee de gevangen naar de fabrieken marcheerden.

De orkesten speelden ook concerten voor de SS'ers. Daar klonk muziek uit de Duitse canon die de nazi's verheerlijkten, zoals van Mozart, Wagner en de Strauss-familie. Ook de lichte muziek uit de periode kwam aan bod.

Stervende orkestleden

De orkesten bevatten maar een paar strijkers, maar wel accordeonspelers, een mandolin en zelfs blokfluiten. "Dat zou een ongebruikelijke klank hebben voortgebracht", denkt Leo Geyer.

Door de erbarmelijke omstandigheden stierven ook veel musici. "Dat betekende dat elk orkest een serie kopiisten in dienst had, die telkens stukken herschreven en arrangeerden voor de continue wisselingen in bezetting."

Getuigenissen

Het was voor Leo Geyer een complexe taak om alle bladmuziek terug te vinden. "Het zijn geen complete partituren, want de nazi's hebben veel van het kamp vernietigd om hun misdaden te verhullen. Ik moest de losse stukjes aan elkaar puzzelen, zodat we deze muziek voor het eerst weer kunnen horen."

De jonge musicoloog vond 210 muziekstukken in totaal. "Maar niets is compleet. Ik heb ook getuigenissen van overlevenden bestudeerd die tot in detail vertellen over de muziek die ze speelden. Zo heb ik veel kunnen herstellen."

Geheime composities

Leo Geyer vond ook een aantal originele composities, geschreven in het kamp. Deze stukken werden in het geheim uitgevoerd. "Dat moet een moment zijn geweest om te denken en te hopen aan betere tijden", verwacht Geyer.

Eén manuscript raakte Geyer diep. "De compositie was onaf en ongesigneerd. Waar veel muziek schokkend vrolijk is gezien de omstandigheden, was dit stuk wracked with grief. Wat mij het meest fascineerde: zijn handschrift leek sprekend op die van mij. Het voelde als mijn plicht om het stuk af te maken."

Dit blijkt het werk van Poolse componist Mstislaw Kisinsky. Geyer vond namelijk dezelfde handschrift terug in de nationale bibliotheek van Polen. Kisinsky overleefde Auschwitz.

Meer luisteren en kijken

Over het onderzoek van Leo Geyer en de muziek in Auschwitz is een documentaire gemaakt: The Lost Music of Auschwitz.

Het Avondconcert zond op maandag 27 januari 2025 een concert uit die in het teken stond van de bevrijding van Auschwitz, met ook muziek die daar gespeeld en gecomponeerd is.

Hieronder kan je luisteren naar de uitvoering van één van de stukken die recent gevonden is in het kamp. Het gaat om een wiegeliedje van Adam Kopycinski.

Adam Kopycinski
Kolysanka (slaapliedje)
Mateusz Borwiak [piano]