Wat zijn trends in de klassieke muziek?

Zalen en musici verhouden zich op verschillende manieren tot de tijd waarin wij leven. Sommige focuspunten zijn nieuw, en sommige al zo oud als de muziek zelf.

Je ziet bijvoorbeeld regelmatig dat musici op het concertpodium zich bezighouden met actuele thema’s. Er zijn dan ook talrijke composities die zich focussen op thema’s als klimaatverandering. Een andere vorm waarmee musici zich verhouden tot de huidige tijd is met concerten met een centraal thema. Zo kun je denken aan concerten voor de aarde, concerten voor de vrede of protestconcerten. Een voorbeeld is het werk Phoenix Reborn. Een tripelconcert voor viool, cello, piano en orkest dat componist Tim Kliphuis in opdracht van de NTR ZaterdagMatinee schreef. "Een reactie op de coronacrisis en in het verlengde daarvan de huidige toestand in de wereld”, zoals hij het werk samenvatte.

Dat concerten en muziek een actueel thema hebben, is niet nieuw. Zo schreef Sjostakovitsj ook al een symfonie over de belegering van Leningrad in de Tweede Wereldoorlog. Het schrijven over de tijd waarin we leven komt dus vaker voor, de huidige thema’s zijn natuurlijk wel nieuw.

Een goed voorbeeld van een thematisch concert is de serie die Ralph van Raat speelt met weerman Peter Kuipers Munneke. Deze serie heet expeditie Weerklank en hierin geeft Munneke een college over weer en klimaatverandering waarbij Van Raat begeleidt met muziek die passend is bij het verhaal.

Diversiteit en Inclusie

De focus op thema’s als diversiteit en Inclusie lijkt wel redelijk nieuw te zijn. Bewegingen als Black Lives Matter en #metoo zijn recent begonnen en hebben hun impact op de cultuursector. Bij veel subsidieaanvragen zijn dit soort thema’s ook van belang en dat versterkt de groei van deze thema’s in de culturele sector. Deze vernieuwde focus is goed terug te zien in de toename van vrouwelijke componisten die geprogrammeerd worden, met terugwerkende kracht probeert de klassieke wereld degene die niet op het voetstuk konden staan in hun eigen tijd, nu een podium te geven.

Zalen geven aan dat de klassieke muziekwereld het zich niet meer kan veroorloven een eilandje te zijn. In Nederland wordt verwacht dat je je kunstenaarschap kan verantwoorden. Maar het gaat niet alleen over die verantwoording. Veel zalen willen ook representatief zijn voor hun stad, zo is bijvoorbeeld de Doelen bewust bezig om hun een zaal een goeie weerspiegeling te laten zijn van Rotterdam.

Een week eerder had Ise Wensink het over een andere trend in de klassieke muziek: sfeerbeleving. Daarover hieronder meer.

Deel 3: Sfeerbeleving

Alleen mooie muziek lijkt niet meer genoeg. Zalen willen bezoekers graag een compleet avondje uit bieden. Vanaf het moment dat je op de site een kaartje koopt tot het moment dat je de zaal uitloopt naar huis moet alles kloppen. De muziek in de foyer moet passen (niet Orffs Carmina Burana na een gevoelige pianorecital bijvoorbeeld), het licht moet niet op standje operatiekamer staan en zelfs de looprichting van de bezoekers is van belang voor een prettig avondje uit.

Concert als combi-deal

Dat prettige avondje uit draait dus niet meer alleen om het concert, maar ook de dingen eromheen. Bij veel zalen kun je van tevoren bijvoorbeeld uit eten gaan met combi-deals. Sommige zalen organiseren ook discussietafels om met een drankje het concert voor of na te bespreken. Maar niet alleen buiten de concertzaal wordt rekening gehouden met de sfeer, ook binnen de zaal. Er zijn bijvoorbeeld ensembles die met beelden werken om de sfeer te vergroten. Zo had het Nederlands Kamerkoor een project waarin ze koormuziek van onder anderen Debussy combineerden met visuals van schilderijen van Vincent van Gogh.

Tweedeling

Er lijkt een tweedeling te zijn bij musici. Aan de ene kant ensembles die maar wat graag in dat 'sfeer maken' mee gaan. Maar ook ensembles die zich puur lijken te willen focussen op de muziek, en niets anders. Het is de taak van de programmeur om daar een balans in te vinden. De reden waarom er zo wordt ingezet op sfeerbeleving lijkt mogelijk te liggen in het feit dat zalen na de coronapandemie mensen nog moeten terugwinnen. Daarnaast zeggen veel programmeurs dat mensen tegenwoordig überhaupt meer visueel ingesteld zijn, en dat daardoor een andere beleving wordt gevraagd vanuit het publiek.

Een bezoeker wil zich dus thuis kunnen voelen in de concertzaal, dat is duidelijk. Aan de organisaties van de zalen zelf om te kijken hoe dat past in hun stad.

Een week eerder had Ise Wensink het over een andere trend in de klassieke muziek: crossover. Daarover hieronder meer.

Deel 2: Crossover

Wat versta je onder crossover?

Het begrip crossover is breed. De zalen programmeren bijvoorbeeld popartiesten met symfonieorkesten, klassieke musici die muziek spelen die niet in de traditionele canon valt en musici die spelen met atypische instrumentcombinaties.

Wat kun je met crossover bereiken?

Wat zalen lijken te willen met crossover is het doorbreken van hokjes binnen de klassieke muziek. Programmeurs en musici proberen de genres te overstijgen en soms interdisciplinair te werken. Sommige zalen zeggen dat ze gemengde gevoelens hebben bij de term. Tivoli Vredenburg geeft bijvoorbeeld aan dat wanneer zij een Arabische zanger programmeren die Arabische klassieke muziek komt zingen, zij dat ook beschouwen als klassiek. De zaal geeft wel aan dat zij überhaupt een divers aanbod hebben, van pop en rock tot strak klassiek. Crossover zit in hun DNA.

Bovenal hebben programmeurs het doel om een zo’n breed mogelijk publiek aan te spreken. Door genres te combineren of te overstijgen probeert een programmeur meer divers publiek te trekken, voor ieder wat wils dus. Duidelijk is dat de kwaliteit leidend moet blijven. Een programmeur bij Spot Groningen zegt bijvoorbeeld dat het van belang is dat het mixen en matchen van genres niet kunstmatig moet aanvoelen, het moet iets toevoegen.

Is crossover altijd een succes?

Het lijkt een beetje op koorddansen. Zalen geven aan dat het trekken van meerdere soorten publiek een “hit or miss” onderneming is. Als het goed gaat spreek je verschillende groepen aan. Maar als het niet werkt spreek je niemand aan en zit je zaal leeg. “Crossover” dus. Iedereen praat erover, sommigen vinden het vaag, sommigen zien er de toekomst van de klassieke muziek in. Het is in ieder geval duidelijk dat het speelt en dat podia spannende programma’s aanbieden.

Een week eerder had Ise Wensink het over een andere trend in de klassieke muziek: bangers. Daarover hieronder meer.

Deel 1: Bangers

Wat zijn dat?

De term bangers zingt rond in TivoliVredenburg in Utrecht. Marketeer Hanna den Hollander legt uit wat het precies inhoudt: "Dat zijn de klassieke hits, het geijkte repertoire. Denk aan Bach, Beethoven, de Mahler-symfonieën en dan het liefst door een groot symfonieorkest." Die klassieke hits doen het overal goed, van Groningen tot Zeeland. De gouden formule: een bekend stuk met een beroemde uitvoerder. Opvallend is dat zulke concerten niet alleen door het bekende, over het algemeen oudere, publiek wordt bezocht. In studentensteden Nijmegen en Groningen constateren programmeurs dat een kwart van de bezoekers onder de 30 jaar is.

Waarom scoren die klassieke hits zo goed?

Een van de redenen die programmeurs geven is dat veel mensen bepaalde stukken live gehoord willen hebben. Daarbij kun je bijvoorbeeld denken aan de Vijfde symfonie van Beethoven. Het begin van die symfonie is heel bekend, dat nodigt uit. Zalen spelen daar op in door middel van speciale kortingen voor studenten en jongeren.

Ook lijkt het spreekwoord ‘wat de boer niet kent, eet hij niet’ van toepassing op het publiek. Zalen geven aan dat wanneer mensen minder geld te besteden hebben een groot orkest met een bekend stuk een veilige keus is. Bij zo’n concert is altijd wel iets te zien, zelfs als het stuk niet bevalt. Daarnaast zijn er nog specifiekere redenen dat zalen grote namen willen programmeren. Zo zet het Muziekgebouw in Eindhoven in op de hits en bekende namen om de expats in de stad naar de zaal te lokken.

De Doelen in Rotterdam zet tevens in op een korte programmering. In plaats van drie stukken die twee uur duren, kiezen ze een stuk van een uur. Daarmee lijken zij in te spelen op een jonger publiek dat het minder gewend is om lang naar klassieke muziek te luisteren.

Gouden combi: bekend stuk en bekende uitvoerder

De gouden combinatie van een bekend stuk met een bekende musicus werkt bijna overal. Buiten de randstad en steden waar geen studenten wonen is het lastiger. Dat blijkt duidelijk uit de vergelijking van bezoekersaantallen in Groningen en Arnhem. Deze beide steden liggen niet in de randstad, maar Groningen overtreft Arnhem als het gaat om concertgangers. Dat komt door de vele studenten die blijkbaar toch ook graag naar klassieke muziek luisteren.