Onderzoek Podium: concertganger vindt de weg terug, koopt vaker last-minute kaartjes

Jaar van herstel

De grote concertzalen melden dat de bezoekersaantallen inmiddels bijna terug zijn op het pre-coronaniveau. Het Concertgebouw zag afgelopen november en december een zaalbezetting van 80 procent, terwijl dat in 2019 maar 2 à 3 procentpunt hoger lag. Philharmonie zuidnederland bereikte afgelopen najaar evenveel bezoekers als in het laatste ‘normale’ najaar van 2019. TivoliVredenburg in Utrecht schat echter in dat hun klassieke concerten nog 15 à 20 procent achterlopen vergeleken met 2019.

In de eerste maanden van het jaar was concertbezoek nog onmogelijk of alleen onder strenge voorwaarden toegestaan. Daardoor liggen de totale bezoekersaantallen over heel 2022 beduidend lager. Het Concertgebouw verwelkomde bijvoorbeeld 550.000 bezoekers, terwijl dat in 2019 nog 850.000 waren. Muziekgebouw aan ’t IJ, ook in Amsterdam, trok in totaal 95.000 bezoekers. Dat is 11.000 minder dan in 2019.

Het Noord Nederlands Orkest (NNO) had in de prognose met aanzienlijk minder bezoekers rekening gehouden. “Bij veel concerten zitten we rond of boven de verwachting. Daar zijn we tevreden over, want we waren best bezorgd aan de start van het seizoen”, zegt de perswoordvoerder van het NNO.

Het is voor het eerst sinds drie jaar dat de traditionele Kerstconcerten konden doorgaan, tot grote opluchting van de muziekbranche. De concerten werden volop bezocht met veelal uitverkochte zalen.

Last-minute verkoop

De orkesten merken dat beduidend minder abonnementen verkocht zijn voor het lopende seizoen, omdat er veel onzekerheid in de lucht hing. Nu coronamaatregelen in de winter uitblijven willen mensen alsnog de concerten bezoeken, maar ze moeten dan losse kaarten kopen.

Het aanschaffen van concertkaartjes gebeurt tegenwoordig veel korter van tevoren dan de zalen gewend zijn. De programmeurs zitten dus langer met de vraag of de zaal vol raakt, maar op de dag zelf blijken de stoelen dan toch gevuld.

Ook in de theaterwereld is dit de trend. Het is echter onbekend waarom het publiek nog altijd terughoudender is met zich vastleggen aan een concert. Phion, het orkest van Gelderland en Overijssel, speelt er in ieder geval bewust op in door op sociale media vaker aankomende concerten op korte termijn nog te promoten.

Kloof tussen populaire en experimentele concerten groter

Het Wilminktheater en Muziekcentrum Enschede benoemt dat vooral populaire grote zaalproducties meer aanloop krijgen. Muziekgebouw aan ’t IJ ziet een grillig beeld met uitverkochte zalen bij het Pärt Festival en Cello Biënnale afgewisseld met concerten waarvan de bezoekersaantallen ver achter blijven. Alle instellingen bevestigen dit beeld.

De concertbezoeker anno 2023 lijkt eerder ‘veilige’ keuzes te maken. Een concert met Bach op het programma doet het nu dus nóg beter dan voorheen. Concerten met onbekendere uitvoerders en avontuurlijke programmering in de kleinere zalen trekken juist minder bezoekers. Kortom, de kloof daartussen is verder vergroot.

Grote zorgen om stijgende energieprijzen

De stijgende energiekosten treffen de concertzalen hard, waardoor de herstellende bezoekerscijfers toch onvoldoende hoopvol stemmen. Simon Reinink, algemeen directeur van het Concertgebouw, vertelde in Podium over de geldzorgen: "Een vervijfvoudiging van de energierekening naar één miljoen euro per jaar. Daarbovenop stijgen de lonen met vijf procent."

Ook TivoliVredenburg maakt zich grote zorgen, zo blijkt uit navraag. De verwachte noodsteun van de overheid is niet voldoende om hun stijgende kosten te compenseren. De Doelen in Rotterdam kondigt al aan dat de prijzen van kaartjes en drankjes omhoog moeten.

Het Wilminktheater probeert slim te bezuinigen. De perswoordvoerder zegt: “Dat het koffiezetapparaat op kantoor ’s avonds uitgaat. Maar we experimenteren ook met de zaaltemperaturen, om die te verlagen.”

Het Concertgebouw verduurzaamt door extra isolatie aan te brengen, maar dat is een ingewikkelde balans. Door alle lichaamswarmte die mensen in de een volle zaal afgeven, moet de Grote Zaal ook in de winter soms gekoeld worden.

Jonger publiek

In Amsterdam en Rotterdam is te merken dat het publiek verjongt. Na corona kwamen de jongere bezoekers sneller terug in Het Concertgebouw en het welbekende Viotti-effect speelt ook mee in de hoofdstad. De jonge dirigent van het Nederlands Philharmonisch Orkest trekt nieuw publiek naar de (opera)zalen. De Doelen in Rotterdam zet in op het aantrekken van jonger publiek door kortingsacties en online campagnes op sociale media.

Bij TivoliVredenburg in Utrecht zien ze vooral jonger publiek als de concerten worden aangepast. Hoofdprogrammeur klassiek Peter Tra vertelt: “Bijvoorbeeld op vrijdag speelt het Radio Filharmonisch altijd hetzelfde programma als de volgende dag, maar dan later op de avond, met visuals tijdens het concert, ingekort en met gastheer. Natuurlijk ook een drankje erbij. Het nieuwe en oude publiek houden we zo bewust apart om de juiste sfeer te creëren. Uiteindelijk zal klassiek, voor een deel, echt een gedaanteverwisseling gaan meemaken.”

Buiten de Randstand is niet zozeer sprake van een verjonging van het publiek. Alhoewel daar wel actief aandacht besteed wordt aan de allerjongsten. Bij philharmonie zuidnederland valt op dat de familieconcerten boven verwachting goed liepen bijvoorbeeld. Er werd enthousiast gereageerd op hun recente lesprogramma bij basisscholen in Noord-Brabant en Limburg. Vroege kennismaking met het klassieke orkest lijkt dus zijn vruchten af te werpen.