Topstukken: wat zijn de Gymnopédies van Erik Satie?

De Gymnopédies van Erik Satie in het kort

Wie componeerde de Gymnopédies?

Een excentrieke provocateur die als een kluizenaar leefde: de Franse componist Erik Satie (1866-1925) begaf zich het liefst buiten de gebaande paden. Omdat hij daar niet volgens de verwachtingen van de maatschappij hoefde te leven, had hij alle ruimte om helemaal op zijn eigen manier te componeren. Van het conservatorium had hij weinig opgestoken: hij verwaarloosde zijn opleiding aan deze “gevangenis”, die hij alleen deed omdat het moest van zijn stiefmoeder. Op een gegeven moment vertrok hij naar een meer vrijzinnige omgeving: het beroemde café Le Chat Noir, waar hij als bar- en cabaretpianist zijn brood verdiende. Daar begon Satie met componeren en voltooide hij zijn drie Gymnopédies voor piano op 2 april 1888.

Wat betekent 'Gymnopédie'?

Tot op de dag van vandaag weet niemand precies wat 'Gymnopédie' betekent. Mogelijk had Satie het van het Oudgriekse ‘Gymnopaedia’. Dit was een jaarlijks festival in Sparta waarbij groepen mannen dansten en zongen, met name ter ere van de god Apollo. Het zou ook kunnen dat Satie het woord las in een gedicht van Latour, dat in hetzelfde tijdschrift werd gepubliceerd als Saties pianostukken – maar het kan ook zijn dat Latour het woord juist door Saties muziek leerde kennen.

Omdat Satie zichzelf eigenlijk niet als componist of musicus zag, stelde hij zich wel eens voor als gymnopédiste. Daar voegde hij dan aan toe dat het “een mooi vak” was, waarvan niemand vervolgens wist wat dat betekende. Maar waarschijnlijk koos Satie het woord ‘gymnopédie’ als titel omdat hij het gewoon exotisch vond klinken en het paste bij zijn stijl: zich afzetten tegen de ideeën van de maatschappij.

Hoe klinken de Gymnopédies van Satie?

Zo koos Satie zijn eigen pad buiten de muziekstroming die in zijn tijd gangbaar was. Andere componisten van toen, zoals Gustav Mahler, Anton Bruckner en Richard Strauss, waren juist bezig om grootse en monumentale muziek te schrijven. Daar stonden de lichte, eenvoudige Gymnopédies van Satie natuurlijk lijnrecht tegenover. De Gymnopedies zijn opgebouwd uit heel weinig muzikaal materiaal: het ritme herhaalt zich voortdurend en de melodie is eenvoudig, wat het ontspannen maakt om naar de muziek te luisteren. Ook gaf Satie elke Gymnopédie een duidelijke emotie mee: in de aanduidingen van het tempo schreef hij douloureux (pijnlijk), triste (bedroefd) en grave (ernstig). Met zijn introspectieve Gymnopédies liep Satie eigenlijk al vooruit op de minimal music-stroming die in de twintigste eeuw zou ontstaan.

Waar ken je de Gymnopédies van Satie van?

"Erik Satie was een componist die zich nergens iets van aantrok. Dat fascineert mij zo ongelofelijk," aldus pianist, componist en dirigent Reinbert de Leeuw. Hij introduceerde de muziek van Satie vanaf de jaren zestig in Nederland totdat ze echt populair werden in de jaren tachtig. John Cage ging hem voor; in de jaren vijftig toonde hij openlijk zijn bewondering voor Saties muziek. Het zorgde voor een enorme herwaardering. Inmiddels heeft iedereen de Gymnopédies wel eens gehoord en zijn ze vaak als soundtrack gebruikt, bijvoorbeeld in The Queen’s Gambit. Ook hoor je de Gymnopédies vaak op andere instrumenten, zoals gitaar, harp of door saxofoonkwartet. De Franse componist Claude Debussy, een vriend van Satie, maakte van de Gymnopédie nr.1 en nr.3 versies voor orkest.

Beluister de Gymnopédies van Erik Satie door Reinbert de Leeuw

Presentator Lex Bohlmeijer over Erik Satie

Lex Bohlmeijer, presentator van Passaggio Late Night, vertelt je meer over Satie. Hij gaat onder andere in op de ontdekking van zijn werk door Reinbert de Leeuw, de traagheid van de muziek en waarom hem dit zo raakt.

Luistertip

In de podcast Franks Klassieke Wonderkamer duikt Frank de Munnik in de Gymnopédies van Erik Satie.

Home Topstukken