Wat betekent de tekst van Erbarme dich?
- Klassiek
- Wat betekent de tekst van Erbarme dich?
Ieder jaar klinkt 'ie in de passietijd: de Matthäus-Passion van Johann Sebastian Bach. Het is een van de indrukwekkendste meesterwerken uit de muziekgeschiedenis. Een verzameling solozangers, twee orkesten en twee koren vertellen in woord en muziek het lijdensverhaal van Jezus volgens het Evangelie van Matthäus. Het is een aaneenschakeling van momenten die je raken, maar als je mensen vraagt naar de meest ontroerende passage, dan zullen velen Erbarme dich als antwoord geven. Waarom is deze aria zo aangrijpend? En wat betekent de tekst?
Om deze inhoud te tonen moet je toestemming geven voor social media cookies.
Erbarme dich door Tim Mead (alt), Shunske Sato (viool) en de Nederlandse Bachvereniging onder leiding van Jos van Veldhoven.
Herkenning
Het bijzondere aan de Matthäus-Passion is dat iedereen er op zijn eigen manier door geraakt kan worden, of je nu gelovig bent of niet, de Bijbelverhalen kent of niet, of veel of weinig kennis hebt van klassieke muziek. De Matthäus-Passion gaat namelijk over mensen en emoties. Het muziekstuk zit dus vol met thema's die iedereen wel herkent. En die benadrukt Bach voortdurend met zijn muziek.
Trouw en spijt
Zo ook in de aria Erbarme dich. Die wordt gezongen als reactie van iemand die zich herkent in de verloochening van Petrus, een van de twaalf apostelen van Jezus. Petrus zweert onvoorwaardelijke trouw aan Jezus, maar Jezus voorspelt dat Petrus hem die nacht, voordat de haan kraait, drie keer zal verloochenen. En dat gebeurt: Petrus ontkent drie keer dat hij Jezus kent, terwijl Jezus gevangen is genomen en in nood verkeert. Dan kraait de haan en beseft Petrus zijn verraad. Precies na dat heftige moment laat Bach een aria klinken waarin onnoemelijk verdriet en ondraaglijke spijt tot uitdrukking komt. De spijt is zo groot, dat alleen God nog om medelijden gevraagd kan worden:
| Erbarme dich, | Ontferm U over mij, |
| Mein Gott, | mijn God, |
| Um meiner Zähren willen! | vanwege mijn tranen. |
| Schaue hier, | Zie toch, |
| Herz und Auge weint vor dir | hart en oog huilen bitter |
| Bitterlich. | wegens U. |
Muziek die huilt
De muziek zit dan ook vol met verdriet. Erbarme dich is gecomponeerd in mineur, een toonsoort die doorgaans treurig klinkt. De melodieën van de soloviool en de zanger zijn vaak dalend, wat componisten regelmatig gebruiken om drama en droevige emoties uit te drukken. Ook zitten er veel zogeheten seufzers in Erbarme dich. Een seufzer is een dalend motief van twee gebonden tonen met de kleinst mogelijke toonsafstand ertussen. Zo klinkt het als een diepe zucht. De hoogste noten van de melodielijnen maakt Bach vaak langer, zodat ze klinken als uitroepen van wanhoop. De samenklanken van de partijen van de zanger en de instrumenten liggen lang niet altijd prettig in het gehoor: ze 'wringen' soms, zoals verdriet en spijt ook kunnen wringen. Omdat een viool solo speelt, wordt het gevoel van eenzaamheid benadrukt. Door deze muzikale elementen is het net alsof de soloviool en de zanger huilen. En dat begrijpen we allemaal.
Wist je dat...
- Erbarme dich vaak wordt gezongen door een countertenor? Bach componeerde Erbarme dich voor het stemtype alt. Dit ligt van nature binnen het bereik van een vrouwenstem, maar er is een manier waarop mannen deze hoge noten kunnen halen: dan gebruiken ze hun kopstem. Zo kunnen ze veel hoger zingen. Daarom kan deze aria door een man gezongen worden. Ook in popmuziek hoor je vaak dat mannen hun kopstem gebruiken om hoge noten te zingen.
- de tekst van de Matthäus-Passion door verschillende mensen is geschreven? De recitatieven, de 'vertellende' gedeeltes, komen letterlijk uit het Evangelie van Matthäus en de koralen, de passages voor koor, zijn gebaseerd op bestaande kerkliederen. De tekst van de aria's, waaronder Erbarme dich, zijn geschreven door Picander, een pseudoniem voor Christian Friedrich Henrici (1700-1764). Hij schreef ook veel van de teksten voor de cantates die Bach van muziek voorzag.
De Matthäus op NPO Klassiek
Ontroerend en troostrijk. Het hoogtepunt uit de muziekgeschiedenis. Dat is de Matthäus-Passion van Johann Sebastian Bach. In de aanloop naar Pasen staat NPO Klassiek in het teken van de Matthäus en andere passiemuziek.
