Hierna luister je nooit meer hetzelfde naar de Matthäus-Passion: 5 bijzondere momenten

1. Een extra boodschap

Het eerste theatrale gebruik van koralen in de Matthäus-Passion, is volgens Den Hertog een bijzonder moment. "Mensen in de kerk herkennen de tekst en melodieën. En Bach zet die heel theatraal in."

Aan het begin van de Matthäus is het laatste avondmaal te horen. Jezus spreekt dan de bekende woorden: "Eén van jullie zal mij verraden." De rest vraagt dan: "Heer, ben ik het?" Dit hoor je ook in de zang. Die vraag wordt elf keer gesteld. Dat betekent dat één iemand zijn mond houdt. Dat is Judas.

"Bach voegt een koraal in en wij als gemeente zingen dan: 'Heer, ik ben het?' Dus we geven eigenlijk zelf antwoord", vertelt Den Hertog. Hierdoor heeft het een extra boodschap, legt hij uit. "Eigenlijk zijn wij schuldig aan het verraad."

2. 'Het gaat niet vanzelf'

Wanneer gevraagd wordt wat iemands favoriete aria is, noemen mensen vaak Aus Liebe of Erbarme dich. Maar bijna niemand noemt de aria: Gerne will ich mich bequemen. En dat is niet zo gek. "Het is een aria voor de bas en strijkers en heeft een beetje gekke sprongen. Het is niet de mooiste melodie", zegt Den Hertog. "Bach heeft voor dit stuk bewust wat moeizamer muziek geschreven." Het staat namelijk voor het zwoegen.

Jezus vroeg aan God: "Als het mogelijk is, laat deze beker aan mij voorbij gaan." Vervolgens zegt de bas: "Ik ben bereid die beker te aanvaarden." Hij wil zijn best doen Jezus na te volgen, maar dat navolgen en aanvaarden gaat niet vanzelf. Het heeft dus iets zwoegends. En dat hoor je ook terug in de muziek. "De boodschap is: het gaat niet vanzelf en misschien lukt het ons wel niet. In de muziek hoor je als het ware een pad vol kuilen en hobbels", legt Den Hertog uit.

Daarnaast zet Bach in dit stuk ook zijn muzikale handtekening, waarmee hij zegt: Bach doet ook zijn best.

Wil je weten hoe dat precies zit? Luister dan de podcast Matthäus.

3. Vluchtige bewegingen

Het eerste deel sluit Bach af met een groot koordeel en in dat stuk zit volgens Den Hertog iets heel moois.

Vlak daarvoor is Jezus gevangen genomen. De discipelen zijn geschrokken en die verlaten hem. "Toen verlieten alle discipelen hem en ze vluchtten weg", is dan ook de tekst. Het wegvluchten naar alle kanten toe, hoor je terug in de muziek. Namelijk in het zestienden-motiefje in de strijkers. Je hoort daar snelle bewegingen.

Volgens Den Hertog zit er in dit stuk nog een ander mooi muzikaal detail. Jezus blijft alleen achter. En dat komt terug in de partituur. Want wanneer iedereen al klaar is, blijft de bas nog langer liggen in zijn eentje. "Dus die staat muzikaal gezien langer genoteerd dan de rest van zijn orkest. Terwijl de rest al klaar is. Op papier is het een mooi voorbeeld van verlatenheid", vertelt Den Hertog.

4. Een ontroerend stuk

Een van de beroemdste aria's is Erbarme dich, maar het stukje daarvoor is eigenlijk net zo bijzonder. Het is de verloochening door Petrus, zoals dat gezongen wordt door de evangelist. "Dat vind ik altijd een heel ontroerend moment", zegt Den Hertog.

Petrus ging naar buiten en herinnert zich de woorden van Jezus: "Voordat de haan kraait, zul je me driemaal verloochenen." Vervolgens komt de zin: Und weinete bitterlich. "Dat is een moment waarop de evangelist kan uitpakken en alle verdriet in zijn stem kan leggen. Dat vind ik altijd heel ontroerend", zegt Den Hertog.

5. Een brute overgang

Een van de mooiste arias vindt Den Hertog toch wel Aus Liebe. "En dat vinden velen met mij." Het stuk gaat over de hemelse liefde. Bach laat in deze aria het continuo, de lage muzikale stemmen, niet meedoen. "Omdat de lage muziek wegvalt, krijg je hemelse muziek. Het is net of de muziek opgetild wordt, naar boven reikt", zegt Den Hertog.

"En net als iedereen in hemelse sferen zit, trekt Bach ons weer terug de realiteit in met: laat hem kruisigen", aldus Den Hertog. Het is een brute overgang, maar daardoor komt de boodschap nog meer binnen.

Meer weten? Luister de podcast hier.