De allereerste... Matthäus-Passion in Nederland

In de aanloop naar Pasen kun je op veel plekken in Nederland naar de Matthäus-Passion van Bach luisteren. Bijna ieder oratoriumkoor heeft het op zijn repertoire staan, en ook de professionele koren en orkesten voeren het werk regelmatig uit. Vooral de jaarlijkse uitvoeringen van de Nederlandse Bachvereniging zijn beroemd: kaartjes voor de uitvoering op Goede Vrijdag in de Grote Kerk in Naarden zijn soms al een jaar van tevoren uitverkocht.

Uit de mode

Bach componeerde zijn Matthäus-Passion voor de kerkdienst op Goede Vrijdag. Het werk klonk vermoedelijk voor het eerst in Leipzig in april 1727. Bach paste het werk naderhand nog aan en voerde de Matthäus daarna nog drie keer uit. Na zijn overlijden in 1750 was het stuk echter nergens meer te horen. De Matthäus-Passion was, net als de rest van Bachs muziek, uit de mode geraakt. Het zou nog bijna een eeuw duren voor de Matthäus-Passion weer opnieuw te horen was.

Mendelssohn

Het was componist Felix Mendelssohn die de muziek van Johann Sebastian Bach herontdekte en de Matthäus-Passion in 1829 voor het eerst weer in Berlijn op de lessenaars zette. De uitvoering was een overweldigend succes en Mendelssohn werd een groot pleitbezorger van Bachs muziek. Dankzij Mendelssohn kreeg de Matthäus-Passion een nieuw en internationaal publiek.

Rotterdam

Eén van Mendelssohns leerlingen was componist en dirigent Woldemar Bargiel. Hij bracht de partituur van de Matthäus uit Duitsland mee naar Rotterdam. Op 22 april 1870 beleefde de Matthäus-Passion in een uitvoering door Toonkunst Rotterdam o.l.v. Woldemar Bargiel zijn Nederlandse première. Een écht groot Nederlands publiek kreeg de Matthäus vanaf 1899 dankzij Willem Mengelberg, toenmalig dirigent van het Concertgebouworkest. Tussen 1899 en 1944 verzorgde hij een jaarlijkse uitvoering van de Matthäus in het Concertgebouw, meestal op Palmzondag, de zondag voor Pasen. Mengelbergs versie van de Matthäus was romantisch van opzet, met massale koren en een groot orkest. Bovendien had hij flink gesneden in het muziekstuk, omdat het publiek de Matthäus anders als te lang zou ervaren. De uitvoeringen van Mengelberg werden vanaf 1925 ook op radio uitgezonden en zo leerde heel Nederland de Matthäus-Passion kennen.

Bachvereniging

Dat de Matthäus-Passion in Bachs tijd heel anders moeten hebben geklonken, wist Mengelberg wel. Maar maar hij meende dat het werk alleen in een grote bezetting indruk zou maken op het publiek. Als tegenwicht tegen de grootschalige uitvoeringen werd in 1921 de Nederlandse Bachvereniging opgericht, die de Matthäus weer compleet en in een kleine bezetting uitvoerde. De Nederlandse Bachvereniging haalde de Matthäus-Passion weer terug naar de kerk en bleef trouw aan de noten van Bach.

Populair

De uitvoeringen door het Concertgebouworkest en de Nederlandse Bachvereniging hebben de Matthäustraditie in Nederland groot gemaakt. Het stuk was in 1949 al zo populair dat er een Nederlandse vertaling van werd gemaakt. En nu, ruim 150 jaar na de eerste Nederlandse uitvoering, is de Matthäus-Passion niet meer weg te denken uit de Nederlandse muziekcultuur!