Bijzondere kamermuziek in het Wittgenstein Project

Paul Wittgenstein (1887 - 1961) was een Weense pianist die opgroeide in een steenrijk gezin. Muziek was belangrijk voor de familie en in huize Wittgenstein waren componisten als Johannes Brahms, Richard Strauss en Gustav Mahler te gast om op te treden. Ondanks de muzikale inborst, was het niet bepaald een voorbeeldgezin; de onderlinge verhoudingen waren slecht en het gezin viel op dramatisch wijze uiteen met onder meer zelfmoord, krankzinnigheid en geheul met de nazi's. De bekendste telgen van de familie zijn Paul Wittgenstein en zijn jongere broer Ludwig, die uit zou groeien tot een filosoof die van invloed zou zijn op het gebied van de logica en aanverwante filosofische onderwerpen.

Paul Wittgenstein bleef op het muzikale pad. Hij speelde in de schitterende Gouden Zaal van de Wiener Musikverein en hij maakte zich op voor een roemrijke carrière als solist. Het noodlot bepaalde echter anders. Niet lang na zijn publieke debuut brak de Eerste Wereldoorlog uit en Wittgenstein diende zich te melden aan het front. Een schot in zijn elleboog en de daaropvolgende amputatie van zijn rechterarm leken vroegtijdig een eind te maken aan zijn carrière, maar nog tijdens zijn krijgsgevangenschap in het Russische Omsk besloot hij met zijn linkerhand alsnog zijn plannen voor een bestaan als pianist door te zetten.

Opdrachtwerken door beroemde componisten

Geholpen door het enorme fortuin van zijn familie begon hij componisten aan te schrijven om werken voor hem te schrijven. Onder hen waren Benjamin Britten, Paul Hindemith, Erich Wolfgang Korngold, Sergej Prokofjev en Richard Strauss. Veruit het bekendste werk is het Pianoconcert voor de linkerhand dat Maurice Ravel voor hem schreef. Wittgenstein speelde de première van het werk samen met de Wiener Symphoniker, maar tot groot ongenoegen van de componist had Wittgenstein wel een en ander aangepast aan de partituur.

Wittgenstein ging in nog meer gevallen enigszins opvallend om met de door hem benaderde componisten. Lang niet alle werken die hij ontving, voerde hij ook uit. Het Vierde pianoconcert van Prokofjev zei hij niet te doorgronden en om die reden nog niet te willen uitvoeren, en het werk van Paul Hindemith schoof hij zonder pardon terzijde. De stukken mochten bovendien niet door anderen alsnog in première worden gebracht, want in alle contracten legde Wittgenstein vast dat hij het alleenrecht op de uitvoering zou hebben tijdens zijn leven. Veel kamermuziek zag om die reden ook nooit het publieke podium.

Pas in 2001, na het overlijden van de weduwe van Wittgenstein, gingen de archieven open. In het monumentale landhuis werd min of meer alle originele bladmuziek teruggevonden. Voor bijna alle werken geldt dat ze na de première gespeeld door Wittgenstein nooit meer op een lessenaar zijn verschenen. De werken zijn door de jaren heen verspreid geraakt en beland in diverse archieven.

Wittgenstein Project

Pianist Folke Nauta, klarinettist Lars Wouters van den Oudenweijer en het Prisma Strijktrio storten zich met hun Wittgenstein Project op het oeuvre en de verhalen die schuilgaan achter de muziek. Nauta kan zelf door focale dystonie zijn rechterhand niet meer gebruiken, maar dankzij de werken uit het archief van Wittgenstein kon hij zijn carrière voortzetten. Hij achterhaalde originele partituren in Oostenrijkse en Engelse archieven en besloot ze uit te gaan voeren. Veel van het repertoire is in laatromantische stijl geschreven door componisten als Franz Schmidt, Ernest Walker en Josef Labor. Rode draad door het oeuvre is een kwintetbezetting van piano, klarinet en strijktrio.

Het Wittgenstein Project draait niet alleen om uitvoeringen, maar ook om cd-opnames van de muziek. Voor de meeste werken geldt namelijk dat ze nog nooit eerder zijn opgenomen. Om daarnaast ook de verhalen achter de muziek toegankelijk te maken, verschijnt er een een meerdelige podcast. Alles om de schatten van Paul Wittgenstein toegankelijk te maken voor een groot publiek.

Beluister concerten van het Wittgenstein Project in het Avondconcert. En volg in podcastserie Het verhaal de reeks De pianist met één hand.