Een kennismaking met minimal music

Net als in de muziek kennen we ook in de schilder- en beeldhouwkunst de stroming minimalisme. Over het algemeen zijn de werken eenvoudig van opzet en beperken ze zich tot de essentie. De stromingen minimal art en minimal music ontstonden beide in het New York van de late jaren 50 en vroege jaren 60. Eén van de eerste componisten was La Mounte Young. In zijn Trio for Strings hoor je lang aangezette tonen en rusten. Hij kreeg navolging in componisten als Terry Riley en Steve Reich.

Repetitief karakter

Wat maakt minimal music anders dan andere stromingen? Er is een beperkte hoeveelheid muzikale thema’s die wordt herhaald. Een ontwikkeling is er wel, maar gaandeweg in het stuk verandert er weinig. Qua tempo blijft alles behoorlijk constant. Kort gezegd heeft de muziek een repetitief karakter. De principes van de muziekstroming zijn ontleend uit West-Afrikaanse en Indiase volksmuziek.

Snelle sportauto

Het orkestwerk Short Ride in a Fast Machine is een goede kennismaking met minimal music. De Amerikaan John Adams componeerde het stuk in 1986. Het begint met een stevig constant tempo dat wordt ingezet door de woodblock. De steeds sterk opstuwende ritmes in koper en slagwerk maken dat het stuk op een bepaald moment lijkt te ontsporen. Adams wilde ermee laten horen hoe het voelt als je meerijdt in een veel te snelle sportauto, waarbij je je na afloop afvraagt waarom je zo gek was om mee te rijden.

Ontredderd in de woestijn

Een andere Amerikaan is Steve Reich. Het stuk The Desert Music uit 1983 is een minimalistisch stuk voor stemmen en orkest. Je hoort hoge vocale tonen, ondersteund door strijkers. Het werk heeft iets beangstigends. Het lijkt alsof je in de volle zon staat en geen kant op kunt. Dat is precies de bedoeling. Reich wilde bij de luisteraar de ontreddering oproepen die je voelt als je helemaal alleen in de woestijn staat. Het is de ervaring van de componist zelf toen hij de woestijn bij Mojave (Californië) bezocht. "Op sommige momenten voelde ik me zo vreemd omdat ik uitgedroogd was. Ik moest enorme hoeveelheden water drinken om normaal te kunnen functioneren."

Componist met eigen ensemble

Een invloedrijke componist van minimal music is zeker ook Philip Glass. Hij richtte in 1967 zijn eigen ensemble op waarvoor hij muziek schreef. Glass werkt regelmatig met filmmakers. Zo componeerde hij filmmuziek voor onder meer Koyaanisqatsi en The Hours. Traditionele vormen van klassieke muziek zijn hem niet vreemd. Zijn bekendste opera is Einstein on the Beach. Verder schreef hij verschillende symfonieën en twee vioolconcerten. Dat eerste concert valt op door zijn levendigheid. Glass gaf aan zich helemaal thuis te voelen in dit genre: "De concertvorm is het meest theatraal en persoonlijk voor mij."

Nederlandse bijdragen

Ook Nederland doet mee in de wereld van minimal music. De kans is groot dat je ooit een gedeelte uit Canto Ostinato hebt gehoord. Het is een stuk van de Nederlandse componist Simeon ten Holt. Hij schreef het stuk oorspronkelijk voor vier toetsinstrumenten, maar uitvoerenden zijn vrij om het op minder, meer of andere instrumenten te spelen. Ook wat betreft de lengte van het stuk kunnen uitvoerders zelf beslissen wat ze doen. Het stuk kan een uur, maar ook vier uur duren. Pianisten Kees Wieringa en Polo de Haas namen het werk in 1996 op. Er werden 15 duizend exemplaren van hun cd verkocht en dat is ongekend veel voor moderne muziek.

Canto voor orkest

De Nederlandse componist Anthony Fiumara schreef een orkestbewerking van Canto Ostinato. Met componisten als Ludovico Einaudi, Max Richter en Maxim Shalygin behoort hij tot de meest recente aanwinsten aan de lijst van componisten die zich bezighouden met minimal music.

Fiumara presenteert tijdens het Minimal Music Festival 2023 zijn nieuwe album Vitreous Body, geïnspireerd op muziek van Glass. In radioprogramma Podium vertelde hij wat hem zo aanspreekt in minimal music. “Ik vind het zo mooi omdat het een doorlopende stroom aan geluid geeft en iedereen meespeelt. Minimal music was in het begin een schok. Een Amerikaanse recensent schreef ooit: klinkt lekker, maar het is geen muziek. Ik vind vooral de eerste jaren van de minimal music heel interessant: Einstein on the beach is fris en opwindend en Glass' muziek voor de film Koyaanisqatsi uit 1982 heeft mij echt overdonderd."