Pianist Boris Giltburg dook een jaar lang in de pianosonates van Beethoven

Om te begrijpen wat voor jaar het is geweest, gaan we terug naar het eerste teken van leven op de website beethoven32.com. Op 17 december schreef Boris Giltburg daar zijn eerste blog om vooruit te blikken op het project. Op dat moment had hij de eerste paar vroege sonates ingestudeerd en de eerste (Op.2, nr.1) net opgenomen. Giltburg: "Wat begon als een cool idee, werd al snel een... Ik heb eerlijk gezegd geen idee hoe ik het in één woord zou moeten omschrijven; het is gepassioneerd, innemend, mijn slaap en gedachten beheersend, stimulerend, verrassend, soms tot razernij stemmend. Is het liefde? Is het leven?"

Een paar weken later waren de eerste zeven sonates gefilmd, allemaal sonates die Giltburg nooit eerder speelde. Hij studeerde de eerste vier in tijdens de vrije uurtjes rondom zijn concerten in oktober en november. De nummers 5 tot met 7 maakte hij zich eigen in negen aaneengesloten dagen rondom oud en nieuw. Meteen daarna speelde hij ze voor de opnames. "Om van helemaal niks in negen dagen klaar te zijn voor opnames is eigenlijk gekkenwerk, maar ik genoot van de intensiteit en de focus, de muziek die mijn brein van 's ochtends tot 's avonds volledig in bezit nam."

Sonate 1, op 2, nr.1, de aftrap van een grote ontdekkingsreis.

Pianoconcerten

Halverwege februari staan de eerste drie sonates (Op.2) online, maar van rustiger vaarwater is absoluut geen sprake. In een nieuw artikel op de site schrijft Giltburg over zijn ervaringen die week met het spelen van de vijf pianoconcerten van Beethoven in Brussel. Die had hij al wel eerder gespeeld, maar nu speelde ze voor het eerst in zijn leven als complete serie achter elkaar in drie avonden. "Het hoogtepunt voor mij was Nr.4, want ik ervaarde iets wat ik tot dan toe alleen had gevoeld als ik Russische muziek speelde: een soort zweven, alsof mijn brein zich loskoppelde of in tweeën spleet. Eén klein deel bleef alert en volgde het optreden, misschien controleerde het de muzikale stroom een beetje, het andere veel grotere deel was compleet verzonken in de muziek en ervaarde het op een inwendige, instinctieve manier die logisch nadenken uitsloot en direct in verband leek te staan met mijn diepste gevoelens, zonder enige buffer of verdediging. Na dat concert was ik leeg, verbijsterd en opgewonden - er was niets meer van me over. Maar wat een onvergetelijke avond."

In de weken daarna verschijnen de sonates 4, 5, 6 en 7. Giltburg is dan op tour in Amerika. Tegelijkertijd stokt het openbare leven en belandt de wereld in een lockdown.

Boris Giltburg speelt Sonate 6, op.10, nr.2.

Lockdown? Livestream!

Halverwege zijn tournee door de Verenigde Staten viel het leven stil en werden de overige concerten in Amerika gecanceld. Ook andere concerten in de zes weken erna vielen een voor een uit en reizen naar Italië, waar de Beethovenopnames plaatsvonden in Sacile, vlakbij Venetië, zat er niet meer in. Onderweg terug vanuit Amerika vormde Giltburg al plannen om vanuit huis zijn tijd te vullen met bloggen over Beethoven en zijn muziek, maar toen zag hij hoe collegamusici met livestreams toch contact konden leggen met publiek. Eenmaal in thuisstad Haarlem aangekomen richtte hij zijn telefoon op de vleugel in zijn woonkamer en verzorgde wekenlang drie dagen per week een livestream. Uiteraard speelde hij veel Beethoven, maar hij gaf ook masterclasses over de pianoconcerten van Rachmaninov en speelde diens pianoconcerten inclusief de orkestpartijen.

Ondanks de beperkte bewegingsvrijheid liep Beethoven 32 door. Tot met de Sonate nr.11, op.22 stonden de video's inmiddels klaar om iedere twee weken te verschijnen, met onder meer de beroemde Pathétique, een sonate die volgens Giltburg ook meer dan 200 jaar later niet aan zeggingskracht heeft ingeboet.

Sonate nr.8, de "Pathétique", is een van de populairste sonates van Beethoven.

'Beethoven summer madness'

In mei publiceert Giltburg Sonate nr.9, op.14 nr.1, maar daarna blijft het stil op de site. Eind augustus laat Giltburg pas weer van zich laat horen met een bericht dat gelukkig een hoop perspectief biedt: tijdens de radiostilte heeft hij flink gestudeerd en in twee weken tijd maar liefst dertien sonates opgenomen. Uit het bericht blijkt ook dat de coronacrisis grote gevolgen heeft voor zijn agenda. De opgeschorte tournee door de Verenigde Staten was een voorbode van een zomer zonder concerten, een situatie die op dat moment nog steeds voortduurt. "In plaats van live concerten, speelde ik livestreams vanuit huis. Het was het directe contact met het online publiek, hun steun en aanwezigheid, die me door die moeilijke maanden hielp."

"In juni gloorde voor het eerst de mogelijkheid om weer te gaan filmen. Cameraman Stewart en ik doken op die kans als hongerige haviken. We besloten een periode van twee weken te plannen in de tweede helft van juli. We wilden zoveel mogelijk filmen als mogelijk was en ik als sterveling kon voorbereiden. De herfst leek ons onbetrouwbaar, vanwege een mogelijke tweede golf aan besmettingen."

Zo lukte het om binnen negen dagen een aantal van de meest iconische sonates op te nemen. Een waanzinnige periode die Giltburg zelf beschrijft als 'Beethoven summer madness'. Op het programma stonden onder andere de Mondscheinsonate, de Pastorale, de Waldsteinsonate en de Appassionata en de minstens zo mooie sonates die ertussen staan. Van deze dertien sonates waren er negen compleet nieuw voor Giltburg.

"Jaren na de publicatie van de Mondscheinsonate, spraken mensen er nog over. Beethoven zou chagrijnig hebben opgemerkt dat hij toch wel betere werken had geschreven. Dat weet ik nog niet zo zeker. Andere dingen, dat wel. Maar beter?"

Maar dé ontdekking voor Giltburg was Sonate nr.13, op.27, nr.1. Een sonate waarin Beethoven rijke en gevarieerde werelden laat samenkomen. "Het is verbluffend hoe hij dat doet, helemaal als je bedenkt dat de sonate slechts 15 minuten duurt. Voor mij is het de verborgen parel uit de cyclus."

Einde in zicht

Begin september vliegt Giltburg opnieuw naar Sacile om nog eens zes sonates op te nemen. Wie heeft meegeteld ziet de eindstreep in zicht komen. Op de website verschijnen vanaf die periode de sonates 12 tot met 15, wat betekent dat er nog een flinke hoeveelheid op de plank ligt om in het najaar en wellicht komend voorjaar te verschijnen. Tegelijkertijd moeten de laatste sonates nog gefilmd worden. Als de redactie van Podium begin november de details rondom zijn bezoek aan de uitzending (op dinsdag 15 december) aan hem doorstuurt, volgt er een gehaast berichtje. "Is goed, tot dan. Ik moet helaas offline nu, het vliegtuig staat op het punt te vertrekken (naar Italië om de laatste sonates te filmen)."

Op dinsdag 15 december was Boris Giltburg te gast in Podium waar hij met Hans Haffmans terugblikte op zijn met Beethoven gevulde jaar. De sonates verschijnen voorzien van begeleidende teksten op beethoven32.com.