Wat maakte Reinbert de Leeuw uniek in de muziek?

Dit artikel is samengesteld door Tess de Bruijn en als eerst gepubliceerd/verschenen op de website van NPO Focus.

Wie was Reinbert de Leeuw?

We kennen Reinbert als pianist, componist en dirigent. De Amsterdammer wordt in 1938 geboren en begint op zijn zesde met pianoles. Grote ambities heeft hij nooit gehad: “Ik wilde gewoon de muziek in zonder dat ik echt een doel had.” Het is het componeren dat hem al op zijn tiende fascineert. Wat betekenen noten en hoe maak je muziek?

De Leeuw studeert zowel theorie als piano aan het Conservatorium van Amsterdam. Daarna volgt hij de compositielessen aan het Koninklijk Conservatorium in Den Haag. In die tijd raakt hij gefascineerd door musici uit de periode 1880-1913, zoals Franz Liszt, Erik Satie en Charles Ives. Reinbert: "Die vrijheid en dat alles kan in de muziek. Het gevoel van: deze muziek gaat niet over dwang, over verbieden, maar over vrijheid. Dat moment zal ik nooit vergeten."

Reinbert de Leeuw speelt 840 maal de compositie Vexations van Erik Satie:

In de jaren 60 en 70 breekt Reinbert de Leeuw door bij het grote publiek met zijn interpretaties van het werk van de door hem zo bewonderde Satie. De Franse componist wordt hierdoor herontdekt. De Leeuws versies van Saties Gymnopedies zijn traag en langzaam en mede daardoor uniek. Volgens hem moet het werk van Satie ook traag gespeeld worden. De muziek is statisch en staat haaks op het eind van de dynamisch negentiende eeuw waarin ze geschreven zijn. Volgens De Leeuw wil Satie de tijd stilzetten. Het geven van een eigen invulling aan stukken zal De Leeuw heel zijn leven kenmerken.

Reinbert de Leeuw zou je wel de meest originele vertolker van de muziek van Erik Satie kunnen noemen. Zijn versies van de beroemde Gymnopédies zijn zo langzaam en zo uniek, dat Satie eerst onherkenbaar is om vervolgens herontdekt te worden.‘Très lent’ is dus het credo.

Hoe zet Reinbert de Leeuw moderne klassieke muziek op de kaart?

Als de dirigent van het Concertgebouworkest op 17 november 1969 het concert inzet, klinkt er geen orkest, maar een kabaal van rateltjes en toeters. Het is een protestactie van een groep jonge componisten, onder wie Reinbert de Leeuw, die zich verenigen onder de naam Aktie Notenkraker. De jonge componisten zijn het niet eens met de gang van zaken bij het Concertgebouworkest en vinden dat de programmering flink aan vernieuwing toe is.

Aktie Notenkraker volgt het voorbeeld van de groep Aktie Tomaat, die in de roerige jaren zestig voor verandering van cultuur in het theaterwezen zorgt. Het programma van het Concertgebouworkest zou zich veel te veel richten op de klassieke muziek uit de zeventiende en achttiende eeuw. ‘De Notenkrakers’ eisen meer waardering voor moderne klassieke componisten. “Ik ga zelden naar een concert, ik vind elk concert te lang en vervelend”, vertelt Reinbert de Leeuw in 1970 aan Nieuwsblad van het Noorden.

Nieuwsblad van het Noorden

Hoe komt de opera Reconstructie tot stand?

“Je moest iets van je laten horen.” De hele aflevering zien? Kijk op:

Anderetijden.nl

Het Concertgebouworkest past de programmering niet direct aan maar de actiegroep krijgt het wel voor elkaar om de discussie over een herstructurering van het Nederlandse muziekleven op gang te krijgen. De groep zorgt voor een herwaardering voor moderne klassieke componisten en een opleving in het maken van moderne klassieke muziek. Zo creëren enkele componisten in de geest van Aktie Notenkraker de opera Reconstructie voor het Holland Festival van 1969. De actie heeft ook op lange termijn effect: de Nederlandse muziek is een stuk diverser geworden en dat mede dankzij de strijd van De Leeuw.

Vera Beths, Connie Palmen en Barbara Hannigan over Reinbert de Leeuw tijdens zijn jubileumjaar in 2013:

Blijft De Leeuw verrassen?

In 1974 begint De Leeuw met het dirigeren van stukken, hoewel hij hier nooit lessen voor heeft gevolgd. Zijn passie en totale overgave zijn zo inspirerend voor musici dat dit geen probleem is. De Leeuw duikt totaal in de werken die hij uitvoert: "Als ik verwantschap voel met een componist, gebeurt er iets met me. Dan wil ik er alles van weten en dan wil ik het uitvoeren omdat er iets in me ontbrandt.” De Leeuw wil tot de essentie begrijpen waar een stuk over gaat. Deze emotionele betrokkenheid levert bijzondere uitvoeringen en stukken op.

Video Reinbert de Leeuw speelt 4'33 van John Cage

De betekenis van 4'33 van John Cage

Voor De Leeuw is het van belang dat muziekstukken je vooral raken: "De kracht van goede muziek is dat het je iets vertelt wat niet in woorden is uit te drukken." Ieder muziekstuk heeft een geschiedenis, maar daar hoef je volgens De Leeuw het publiek niet mee "lastig te vallen". "Het gaat er niet om dat je allerlei intellectuele puzzels zit op te lossen als je naar muziek luistert."

Waarom je moderne stukken perfect moet spelen

Niettemin raakt hij geobsedeerd door Bach: "Muzikaal is dit het hoogste wat er is”. Op geheel eigen wijze geeft De Leeuw na een lange studie invulling aan de opvoering. Wat hij vindt van de reacties op het stuk? "Iedereen heeft een mening over het stuk, maar dat kan me niets schelen. Niemand brengt me van mijn idee af hoe dit moet klinken." De reacties zijn hoe dan ook lovend.

Na afloop verzucht De Leeuw dat hij zich niet eerder in Bach heeft verdiept en de ervaring heeft zijn leven veranderd: "Jongens, vergeet de rest, ik wil me eigenlijk alleen maar hier mee bezig houden. Het is onuitputtelijk."

Op 14 februari 2020 overlijdt De Leeuw op 81-jarige leeftijd, slechts enkele weken na zijn laatste publieke optreden. Hans Haffmans sprak Reinbert kort voor zijn overlijden over de muziek van Claude Vivier.

Reinbert de Leeuw in het kort

• We kennen Reinbert de Leeuw zowel als pianist, componist en dirigent. De jonge De Leeuw raakt geïnspireerd door moderne musici uit de late negentiende eeuw.
• Met de actiegroep Aktie Notenkraker zet De Leeuw in de jaren 60 en 70 de moderne klassieke muziek op de kaart.
• De Leeuw duikt totaal in de werken die hij uitvoert. Zijn emotionele betrokkenheid blijft inspireren: van de uitvoering van 4'33 van John Cage tot een klassieker als de Matthäus-Passion.

Bron: npofocus.nl