Over Bernard Haitink

Al als kind raakte Bernard Haitink (1929) betoverd door Mahlers Lied von der Erde en de Matthäus-Passion van Bach. Zijn vroege liefde voor muziek bracht hem bij het Conservatorium van Amsterdam, waar hij viool studeerde. Maar Haitink de dirigent ontstond daar ook: hij volgde lessen in dirigeren bij Felix Hupka, dirigent van het conservatoriumorkest, en later bij de Duitse dirigent Ferdinand Leitner. Hij bezorgde Haitink in 1955 de positie van tweede dirigent bij de Nederlandse Radio Unie - niet wetende dat hiermee de carrière van een van de grootste dirigenten aller tijden was begonnen.

Onverwacht debuut

Het leven van Bernard Haitink krijgt een jaar later een totaal onverwachte wending als dirigent Carlo Maria Giulini een concert met Het Concertgebouworkest wegens ziekte afzegt. Op het programma staan de Vier Jaargetijden van Vivaldi en het Requiem van Luigi Cherubini. Haitink had dat Requiem kort daarvoor gedirigeerd op het Holland Festival en werd daarom als de geschikte persoon gezien om het concert over te nemen. Zo stond op 7 november 1956 een pas 27-jarige Haitink plotseling voor Het Concertgebouworkest.

Het concert was een groot succes. Niet veel later volgde Haitinks aanstelling als vaste dirigent bij Het Concertgebouworkest, de eerste jaren samen met Eugen Jochum. In 1963 startte hij als chef-dirigent, een functie die hij maar liefst 25 jaar zou vervullen.

NPO Radio 4-presentator Hans Haffmans spreekt in 2016 met Bernard Haitink over zijn terugkeer bij het Koninklijk Concertgebouworkest.

Grote muzikale spanningsbogen

Bernard Haitink stond bekend om zijn uitvoeringen en opnames van componisten waar hij veel van hield, zoals de Franse componisten Claude Debussy en Maurice Ravel en componisten van de Duits-Oostenrijkse school. De grote symfonieën en andere orkestwerken van Gustav Mahler, Anton Bruckner, Ludwig van Beethoven, Richard Strauss en Johannes Brahms stonden steevast op zijn lessenaar.

Haitinks manier van dirigeren leek op die van Willem Mengelberg (die van 1895 tot 1945 chef-dirigent was bij Het Concertgebouworkest), sierlijk en natuurlijk, maar ook spannend en meeslepend, steeds zoekend naar het muzikale betoog achter de noten. Haitink wist grote muzikale spanningsbogen te realiseren en schonk zowel aan de grote lijn als aan details in de muziek evenwichtig aandacht. Wanneer Haitink dirigeerde, was dat zó bijzonder: je kon niet anders dan er met gespitste oren naar luisteren en er met grote ogen naar kijken.

Maar wat misschien nog wel het wonderlijkst van alles was: ook al behoorde Bernard Haitink tot de grootste dirigenten aller tijden, hij bleef ingetogen en bescheiden, en geïnspireerd en verwonderd door muziek. Waar Haitink zei dat hij als persoon "nog altijd" een twijfelaar was, straalde hij enorme daadkracht en zelfverzekerdheid uit zodra hij op de bok stond. Hij wist precies wat hij wilde met de muziek en van het orkest, en kreeg dat ook voor elkaar - en daarmee heeft hij 65 jaar lang het publiek weten te raken.