Protopopov: een geboycotte componist

Waarom werd Sergej Protopopov geboycot?

De Russische Sergej Protopopov (1893-1954) was een groot talent, niet alleen als componist, maar ook als pianist. Helaas had hij ook twee rode vlaggen voor het toenmalige Sovjetregime: hij was homoseksueel en had progressieve denkbeelden. Zo was hij lid van de Vereniging voor Eigentijdse Muziek, een avant-gardeorganisatie die door de machthebbers scherp in de gaten werd gehouden. Zijn 'ingewikkelde' muziek paste volgens hen niet bij de idealen van het socialistisch realisme. Daarnaast beweerde hij in zijn boek Elementen en de Structuur van Muzikale Spraak (1931) zelfs dat muziek emotie en een betekenis kon overbrengen, als een soort taal. Zo'n mening was gevaarlijk terrein, zeker sinds de regels voor kunst strenger waren geworden onder Josef Stalin.

Het kwam Protopopov duur te staan: hij werd gearresteerd en gevangen genomen. Al snel kwam hij in het werkkamp Dmitlag terecht, waar hij dwangarbeid moest verrichten, en werd hij doorgeplaatst naar een zogeheten 'heropvoedingskamp' in Siberië. Het waren zware jaren die hem voor altijd zouden veranderen. Toen Protopopov eenmaal werd vrijgelaten, componeerde hij nog wel, maar zijn experimentele en vooruitstrevende stijl was verdwenen. Zijn werk raakte in de vergetelheid en op 61-jarige leeftijd overleed hij, onbekend.

Mattias Spee vertelt over Sergej Protopopov bij Podium op NPO Klassiek

Hoe ontdekte Mattias Spee Sergej Protopopov?

Muzikaal schatgraver, noemt Mattias Spee zichzelf wel eens. Graag struint hij alles wat los en vast zit af op zoek naar verborgen parels uit het pianorepertoire. Op YouTube volgt hij allerlei kanalen met obscure muziek, en daar zat ineens muziek van Sergej Protopopov tussen. "Ik was direct verkocht", vertelde hij bij De Nieuws BV op NPO Radio 1. "Ik dacht: hier moet ik meer over weten." Maar het bleek nog een hele kluif te zijn om toegang te krijgen tot de manuscripten van Protopopov in Rusland, omdat de oorlog met Oekraïene net was uitgebroken. Uiteindelijk vond hij een musicoloog in Rusland die de manuscripten in het archief helemaal met de hand voor hem wilde overschrijven.

Zo konden onbekende stukken van Protopopov eindelijk weer klinken. Op 15 februari 2025 presenteerde Mattias Spee zijn album met deze weken, Eclipse III, op een speciaal concert in De Duif in Amsterdam. Die locatie koos Spee niet zonder reden: in die zaal staat namelijk de vleugel van Youri Egorov (1954-1988), een lotgenoot van Protopopov. Deze Russische pianist werd namelijk ook door het Sovjetregime vervolgd vanwege zijn homoseksualiteit. Egorov vluchtte in de jaren 80 naar Nederland, maar overleed op 33-jarige leeftijd aan de gevolgen van aids.