Franz Schubert

Hoe werd Schubert componist?

Wie op een avond in 1812 door de Säulengasse in Wenen zou lopen, zou vanuit nummer 3 een strijkkwartet horen. En wie door het raam naar binnen zou kijken, zou een man en drie kinderen zien zitten: vader Franz Theodor met zijn cello, zonen Ignaz en Ferdinand op viool en de jongste zoon als altviolist. Alsof dit familie-ensemble nog niet bijzonder genoeg was: deze vijftienjarige jongen was ook nog eens de componist van het strijkkwartet. Franz Schubert heette hij.

Viool spelen leerde hij van zijn vader en Ignaz bracht hem pianospel bij. Schubert was echter zó goed, dat hij zijn broer al snel mededeelde: “Ik ga zelf wel verder.” Ook de organist van zijn parochie, Michael Holzer, kon Schubert niet veel bijbrengen. “Als ik hem iets nieuws wilde leren, wist hij dat al”, heeft de organist ooit verteld. “Daarom gaf ik hem geen echte les maar sprak ik alleen met hem en aanschouwde hem met stille verbazing.” Ook Schuberts stem leverde hem veel lof op. Toen hij zeven was, deed hij auditie voor de componist Salieri, destijds hoofd van muziek aan het hof in Wenen, en kreeg hij een positie in de keizerlijke hofkapel.

In huize Schubert was veel aandacht voor muziek, maar ook onderwijs stond hoog in het vaandel. Franz Theodor was leraar en had op de benedenverdieping een school met wel 300 studenten. Voor hun schooldag hoefden zijn eigen kinderen alleen maar de trap af te lopen. De jonge Franz Schubert werd opgeleid om in zijn vaders voetsporen te treden, maar na drie jaar lesgeven volgde hij zijn hart en werd hij componist. Want, zoals hij zei: “Ik ben alleen op aarde om te componeren.” Schubert zou dan ook een van de meest productieve componisten ooit worden. “Ik werk elke ochtend”, zei hij. “Als ik klaar ben met het ene stuk, begin ik met het volgende.” In 1815 componeerde hij zelfs meer dan 140 liederen.

Wat is de Schubertiade?

Niet veel jaren daarna kon je vaker muziek van Schubert uit Weense appartementen horen komen. De componist zat dan te midden van een select gezelschap van vrienden en bewonderaars. Voor hen speelde hij zijn pianomuziek, zong hij zijn liederen en begeleidde hij beroemde zangers. Deze privé-huiskamerconcerten droegen zelfs de naam van de componist: Schubertiade. Dergelijke avonden waren voor Schubert een manier om zijn muziek te kunnen laten horen; ondanks diverse pogingen kreeg hij namelijk nooit ergens een vaste aanstelling of de steun van een mecenas. Zijn geld verdiende hij vooral met het uitgeven van zijn muziek, zodat mensen de bladmuziek konden kopen om thuis van te spelen.

Wat is de stijl van Schuberts muziek?

Zoals op tekeningen van de Schubertiade te zien is, konden de aanwezigen heerlijk wegdromen. En als je de muziek van Schubert hoort, snap je ook waarom. Net als Beethoven leefde Schubert in de overgang van de Klassieke naar de Romantische periode. Daardoor heeft zijn muziek de intieme vorm van klassieke stukken zoals van Mozart en Haydn, maar de emotionele expressie die typisch is voor de Romantiek. Daarnaast had Schubert een grote gave voor melodie. Welke emotie of sfeer zijn muziek ook verklankt, zijn melodieën klinken altijd verfijnd en natuurlijk: je kunt je er gemakkelijk van alles bij invoelen.

Waarom is Schubert een belangrijke componist?

Het was niet vreemd dat Schubert veel liederen liet horen tijdens de Schubertiade. Hij zou een van de belangrijkste componisten van het Duitse Lied worden. Toen dit genre in de achttiende eeuw ontstond, was het nog eenvoudig: de liederen werden geschreven op bestaande muziek, hadden maar één noot per lettergreep en de begeleiding was ondergeschikt aan de zang. Maar met zijn liederen ontwikkelde Schubert dit genre tot een hoogtepunt. Hij maakte de zangpartij en de begeleiding gelijkwaardig, waardoor de pianopartij de tekst illustreert en intensiveert. Deze verhalende muzikale beeldspraak kon individuele gevoelens zo veel sterker uitdrukken.

In zijn beroemde liedcyclus Winterreise gebruikte Schubert de natuur als metafoor voor emoties. Als de hoofdpersoon bijvoorbeeld over zijn innerlijke onrust zingt, imiteert de piano snijdende windvlagen. En in Schuberts angstaanjagende ballade Erlkönig beelden razendsnelle pianonoten een haastig galopperend paard uit met daarop een vader en zijn angstige kind; in zijn koortsdromen ziet het kind namelijk de Elfenkoning, die hem probeert de dood in te lokken. Met alleen een stem en een piano roept Schubert een complete voorstelling op waar je als luisteraar helemaal in meegezogen wordt, alsof je naar een film kijkt en alles om je heen vergeet.

Ook op het gebied van muziek voor piano solo voegde Schubert veel toe. Waar in de negentiende eeuw met name virtuositeit, techniek en een groot dynamisch bereik belangrijk werden, maakte Schubert zijn pianomuziek introspectief en subtiel. Juist binnen die kleine klank wist hij veel expressie te creëren, zoals in de Fantasie in f kl.t. voor piano 4 handen.

Hoe is Schubert overleden?

Ongeveer zes jaar voor zijn dood liep Schubert hoogstwaarschijnlijk syfilis op. In het begin van de negentiende eeuw betekende dit een doodsbericht. Het drukte hevig op zijn stemming om lichamelijk steeds verder achteruit te gaan en te weten dat hij niet meer beter zou worden. “Elke avond als ik naar bed ga, hoop ik dat ik niet meer wakker word, en elke ochtend herinner ik me alleen het verdriet van gisteren”, schreef hij aan een vriend. Een jaar nadat hij één van de fakkeldragers was op de begrafenis van Beethoven, die hij erg bewonderde, was Schubert te ziek om nog uit bed te komen. Hij overleed niet lang daarna, nog maar 31 jaar oud.

“Hier begroef de dood een rijke schat, maar nog mooiere beloften.” Een meer gepaste zin had Schubert niet op zijn grafsteen kunnen hebben. In zijn korte leven wist hij bijna duizend muziekstukken te componeren, waarvan er veel beroemd en echte klassiekers zijn geworden. Wat had hij allemaal nog niet meer kunnen componeren? Veel van Schuberts muziek werd pas na zijn dood uitgevoerd. Om zijn echte succes mee te maken, leefde Schubert simpelweg niet lang genoeg - maar zijn naam en invloed op de muziekgeschiedenis zijn onsterfelijk geworden.