Astor Piazzolla

Het was 1929 toen Vicente Piazzolla langs een pandhuis in New York liep. Daar zag hij een bandoneon liggen, hét muziekinstrument van zijn vaderland Argentinië. Hij besloot het cadeau te doen aan zijn 8-jarige zoon Astor - niet wetende dat hij daarmee aan de wieg stond van de compleet nieuwe dimensie die zijn zoon aan de tangowereld zou geven.

Hoe werd Astor Piazzolla componist en bandoneonist?

Van zijn 71 jaar durende leven bracht Piazzolla de meeste tijd door buiten zijn geboorteland Argentinië. Misschien dat juist daarom de tango zo sterk zijn muzikale taal is geworden; de tango is tot in elke vezel onderdeel van de Argentijnse cultuur. Het gezin Piazzolla nam de tango mee in hun hart toen ze vanuit de Argentijnse kustplaats Mar Del Plata naar New York verhuisden - de kleine Astor was toen nog maar vier jaar oud. Elke avond waanden ze zich even in Argentinië door tangomuziek te draaien. Daarbij liet vader Vicente zijn zoon onder andere de muziek van Julio de Caro horen. Deze tangogrootheid zou een levenslange inspiratiebron voor Piazzolla blijven.

Terwijl hij opgroeide in New York deed Piazzolla nog meer muzikale ontdekkingen. Die bleken net zo belangrijk voor hem te zijn als de tango. Zo kon hij in de Amerikaanse wereldstad luisteren naar de orkesten van jazzgrootheden als Duke Ellington en Count Basie. En thuis zette hij ook vaak muziek van Bach op. Al drie jaar nadat hij de bandoneon van zijn vader had gekregen, componeerde hij zijn eerste tango, La Catinga. Daarnaast kreeg Piazzolla vanaf 1933 les van Béla Wilda, een klassiek pianist die op zijn beurt weer les had gehad van niemand minder dan Rachmaninov. Wilda leerde Piazzolla hoe hij Bach op zijn bandoneon kon spelen. Tango, jazz én klassiek: Piazzolla sloot alle drie de muziekgenres in zijn hart en begon ze samen te smelten tot zijn eigen stijl.

In 1934 gebeurde er iets bijzonders. Piazzolla ontmoette Carlos Gardel (1890-1935), een absolute tango-beroemdheid. Hij zag veel in de jonge Piazzolla en vroeg of hij mee wilde gaan op zijn tournee. Piazzolla had er wel oren naar, maar zijn vader vond hem als 14-jarige nog te jong. Piazzolla was natuurlijk enorm teleurgesteld dat deze kans aan zijn neus voorbij ging, maar zijn vader bleek de goede keuze te hebben gemaakt. Het vliegtuig waarmee Carlos Gardel en zijn orkest op tournee gingen, verongelukte met alle inzittenden. Had zijn vader de tournee wel goedgekeurd, zei Piazzolla later grappend, dan had hij harp gespeeld in plaats van bandoneon.

Toen Piazzolla 15 was, keerde hij met zijn ouders terug naar Argentinië. Daar richtte hij zich overdag op klassiek piano en in de avond speelde hij in verschillende tango-orkesten. Ook raakte hij enorm geïnspireerd door de tangoviolist Elvino Vardaro (1905-1971), die hij op de radio hoorde spelen. Zo nam Piazzolla het drastische besluit om - nog maar 17 jaar oud - in z'n eentje naar Buenos Aires te verhuizen, dé stad van de tango. Daar kon hij tijdelijk invallen als bandoneonist in het beroemde orkest van Aníbal Troilo. Piazzolla beviel echter zo goed, dat hij als vaste speler mocht blijven.

Ondanks dit succes begon Piazzolla's interesse voor klassieke muziek de tango steeds meer te verdrukken. Naast zijn pianostudie verdiepte hij zich in het componeren en orkestreren van klassieke muziek. Op een gegeven moment besloot hij zelfs om de tango en de bandoneon aan de wilgen te hangen. Toch kwam daar een onverwachte verandering in toen Piazzolla in 1954 een studiebeurs kreeg. Daarmee kon hij in Parijs gaan studeren bij de grootste klassieke muziekpedagoog van dat moment: Nadia Boulanger. In eerste instantie probeerde Piazzolla zijn tango-achtergrond voor haar te verbergen, maar met haar geoefende oor, doortastendheid en inzicht prikte zij door hem heen. Ze vroeg hem welke muziek en welk instrument hij in Argentinië speelde, waarop Piazzolla verlegen antwoordde dat hij tangomuziek speelde op bandoneon. Boulanger vroeg hem om daar iets van te spelen. Al na een paar maten onderbrak ze zijn spel. "Je klassieke stukken zijn goed geschreven", zei ze, "maar de ware Piazzolla is hier. Laat hem nooit achter."

Tango nuevo: hoe vernieuwde Astor Piazzolla de tango?

Zo omarmde Piazzolla de tango weer en leerde hij bij Nadia Boulanger ook nog de kneepjes van het klassieke vak. Eenmaal terug in Buenos Aires richtte hij verschillende tango-ensembles op, waarmee hij zijn eigen stukken speelde. Die hadden het geluid van de tango, maar de vorm van klassieke muziekstukken. Zo waren Piazzolla's composities meestal langer dan traditionele tangostukken, bestonden ze vaak uit meerdere delen en hadden ze ook een klassieke orkestratie. Het was muziek die bedoeld was om naar te luisteren, niet om op te dansen - een baanbrekende vernieuwing in de tango. Piazzolla noemde zijn stijl zelf 'Tango nuevo' (nieuwe tango), wat ook de naam van dit tangogenre is geworden.

De bandoneon speelt uiteraard de hoofdrol in de muziek van Piazzolla, niet alleen omdat hij een fenomenaal musicus was, maar ook omdat de bandoneon een diepe betekenis heeft in de tango. De Nederlandse bandoneonist Carel Kraayenhof vertelt daar meer over in de podcast Blauw Bloed van NPO Radio 1: "Het instrument bestaat uit twee helften. De linkerhand klinkt heel warm, wollig en plechtig. De rechterhand is veel feller. Samen is het net alsof je naar twee muzikanten luistert. De bandoneon wordt in de tango niet gezien als een instrument, maar als een mens, een kameraad die je door dik en dun steunt. Er zijn ook tango's opgedragen aan de bandoneon." Piazzolla was ook de eerste die de bandoneon niet zittend, maar staand bespeelde door het instrument over één opgetrokken bovenbeen te leggen.

Astor Piazzolla speelt Adiós Nonino

Waar gaat Adiós Nonino van Astor Piazzolla over?

Toen Astor Piazzolla in 1959 op tournee was door Zuid-Amerika, kreeg hij een telefoontje dat zijn vader was omgekomen bij een verkeersongeluk. Een paar dagen daarna sloeg Piazzolla vol verdriet aan het componeren in zijn hotelkamer. “Mijn vader vroeg ons om hem een paar uur alleen te laten”, vertelde de zoon van Piazzolla later. “Eerst was er absolute stilte. Na een tijdje hoorden we mijn vader op de bandoneon spelen. Het was een verschrikkelijk, verschrikkelijk droevige melodie. Hij componeerde Adiós Nonino.” Binnen een half uur was het af. Het stuk was een afscheid van zijn vader geworden. Piazzolla baseerde het op een stuk dat hij in 1954 voor zijn vader had gecomponeerd. Dat heette Nonino (Opaatje), naar de bijnaam van Piazzolla's vader. Adiós Nonino betekent dus 'Vaarwel opaatje'. Het zou het bekendste stuk van Piazzolla en een soort nationale hymne van Argentinië worden.

Op 2 februari 2002 kreeg Adiós Nonino een heel nieuwe betekenis op de bruiloft van Willem-Alexander en Máxima. Carel Kraayenhof speelde het tijdens de huwelijksceremonie in de Nieuwe Kerk in Amsterdam. Máxima was tot tranen toe geroerd - een van de beroemdste momenten uit de geschiedenis van de Nederlandse televisie. Adiós Nonino kwam meteen hoog in de Nederlandse Top 40 terecht. Ook stond het stuk regelmatig in de Top 2000 en sinds 2017 heeft het steevast een notering in de Klassieke Top 400.

Máxima wilde heel graag Adiós Nonino horen op haar bruiloft, niet alleen omdat ze van tango houdt, maar ook omdat het stuk een speciale betekenis voor haar heeft: in haar familie werd Adiós Nonino altijd gedraaid als iemand voor lange tijd wegging. Het muziekstuk werd een soort familielied. Samen met Carel Kraayenhof en dirigent Ed Spanjaard gaf Máxima haar ideeën vorm voor hoe het stuk op de bruiloft moest klinken. Zo ontstond een speciaal arrangement, gemaakt door de Nederlandse componist Bob Zimmermann, met een bandoneonsolo aan het begin en een orkest en koor die zich er later bijvoegen.

'De traan van Máxima': Carel Kraayenhof speelt Astor Piazzolla's Adios Nonino

Hoe is Astor Piazzolla overleden?

Piazzolla tourde de hele wereld over met zijn geliefde tangomuziek. Op 4 augustus 1990 kreeg hij echter een hersenbloeding in Parijs. Piazzolla raakte in een coma en werd overgebracht naar Buenos Aires, waar hij op 4 juli 1992 op 71-jarige leeftijd stierf zonder te zijn bijgekomen. Hij werd begraven op de begraafplaats Jardín de Paz in Buenos Aires, de stad die de muziek ademt waar hij synoniem mee was geworden - en altijd is gebleven.