Kaija Saariaho

De belangstelling voor akoestische- en elektronische muziek van Kaija Saariaho is te verklaren uit haar achtergrond. Na studies compositie aan de Académie Sibelius, studeerde ze in 1983 af aan de Musikhochschule van Freiburg im Breisgau. Daarna bekwaamde ze zich verder in computermuziek aan het IRCAM in Parijs.

Alles is toegestaan

Saariaho was er veel aan gelegen dat ze haar eigen weg kon bewandelen. Ze liet zich als het om componeren ging de wet niet voorschrijven. In een interview zei ze over haar studie, waarin serialisme en wiskundige structuren een grote rol speelden: "Je mocht geen puls, of tonaal georiënteerde harmonieën of melodieën hebben. Ik wil geen muziek schrijven door middel van ontkenningen. Alles is toegestaan, zolang het maar met goede smaak gebeurt."

Lijnen van vogels

Net als Olivier Messiaen raakte ze betoverd door vogels. En dat niet zo zeer door hun geluid, maar meer hun vlucht. In het stuk Laconisme de l’aile voor solofluit komt dat goed tot uiting. Ze schreef het stuk toen ze net naar Parijs was verhuisd. De fluitist citeert het gedicht Oiseaux (vogels) van Saint-John Perse. Op een vanzelfsprekende manier gaat tekst over in muziek. Saariaho zei over de compositie: “De mogelijkheid om te bewegen van geheimzinnig gefluister naar een heldere, mooie en abstracte klank was een van de startpunten. Een ander belangrijk beeld waar ik me op focuste, was dat van vogels: niet hun lied, maar de lijnen die ze maakten terwijl ze door de lucht vlogen.”

Toch opera

In een interview in de jaren tachtig zei de componist nooit een opera te willen schrijven. Daar hield ze zich niet aan. Het bekendste werk van Saariaho is de opera L'Amour de Loin. Ze ontving hiervoor de prestigieuze Grawemeyer Award. Het werk beleefde zijn première in 2000 op het Salzburg Festival. De opera gaat over een van de eerste grote troubadours uit de twaalfde eeuw: Jaufré Rudel. Fragmentarisch vertelt de opera het verhaal over zijn leven, waarin hij liefdesliederen schreef aan het Franse hof, die vaak gingen over een verre en onbereikbare liefde.

Voor, in en achter het orkest

Je hoort vaak dat componeren de creativiteit doet opbloeien. Bijvoorbeeld als een componist tijdens het schrijven gefascineerd raakt door de mogelijkheden van een instrument. Het overkwam Saariaho toen ze haar tweede opera Adriana Mater schreef. Ze kwam erachter dat de klarinetpartij in dat stuk zo solistisch werd dat het beter was om daar een ander stuk voor te componeren. Zo ontstond het klarinetconcert D’om le vrai sens. Deze titel is een anagram van À mon seul désir, oftewel ‘de ware betekenis van de mensheid’. Ze droeg het stuk op aan klarinettist Kari Kriikku, een uitvoerend musicus met wie ze veel contact had om de mogelijkheden van het instrument te onderzoeken. Het is een heel bijzonder soloconcert geworden, omdat Saariaho de klarinettist niet alleen voor het orkest zijn opwachting laat maken, maar ook erin en erachter. In een toelichting over het werk zei Saariaho: “Ik associeer harmonie met geur; het is onmiddellijk intuïtief herkenbaar […]. De klarinet verspreidt zijn kleur lusteloos over het orkest, waar hij blijft hangen en verandert als hij van het ene op het andere instrument overgaat.”

Ernstig ziek

Saariaho was de laatste jaren ernstig ziek. Ze werd gekweld door de breintumor glioblastoma, een agressieve vorm van kanker, die niet te genezen was. Haar cognitieve vaardigheden werden door de ziekte niet aangetast. Ze wilde positief blijven en op haar werk focussen. In de laatste maanden voor haar dood schreef ze een trompetconcert genaamd HUSH. Dat stuk gaat op 24 augustus 2023 in première.