Antonín Dvořák

Zijn werken behoren tot de populairste klassieke muziekstukken aller tijden. De opzwepende dansritmes en lyrische melodieën, of ze nu vrolijk of juist melancholiek zijn, pakken je meteen. Antonín Dvořák wist zijn liefde voor de culturele rijkdom van de Bohemen door te laten stromen in zijn muziek.

Hoe werd Dvořák componist?

De jonge Antonín Dvořák kwam voor een tweesprong te staan: zou hij de muziek in gaan of toch de familietraditie volgen? Zijn voorouders waren stuk voor stuk slager of herbergier. Zo ook zijn vader, František, die een eigen herberg runde en regelmatig naar de markt ging om vee te kopen. Het lag voor de hand dat Dvořák, als oudste zoon, later het familiebedrijf zou overnemen. Maar een toekomst als slager trok hem helemaal niet, zeker niet nadat een dier van de markt hem ooit een meer in had getrokken.

Liever was Dvořák bezig met muziek. Ook dat zat in de familie (zijn vader speelde bijvoorbeeld erg goed citer, een traditioneel snaarinstrument), maar nooit als beroep; eerder voor het plezier of een extra zakcentje. Hoewel František zag hoe getalenteerd zijn zoon was en zijn viool- en orgellessen steunde, bleef hij erbij dat Dvořák niet van muziek zou kunnen leven. Het was Dvořáks muziekleraar Antonín Liehmann die František uiteindelijk wist te overtuigen: Dvořáks talent was zo groot, hem was goede muzikale scholing simpelweg verschuldigd. De 16-jarige Dvořák mocht aan de orgelschool in Praag studeren, waar hij ook leerde componeren.

Dvořák had de moeilijke weg van de tweesprong gekozen: na zijn opleiding ging de inmiddels achttienjarige jongen een arm bestaan tegemoet. Geld voor een dak boven zijn hoofd had hij niet en dus moest hij bij familie inwonen. Nadat hij als organist niet werd aangenomen in de kerk vanwege zijn gebrek aan ervaring, werd hij altviolist in het Komzak Ensemble. De band speelde niet alleen in restaurants en bij dansgelegenheden, maar was ook onderdeel van het nationale operaorkest, dat vaak door Bedřich Smetana werd gedirigeerd. Zo leerde Dvořák, te arm om concertkaartjes of bladmuziek te kunnen kopen, toch veel muziekstukken kennen, wat zijn eigen componeerstijl zou beïnvloeden.

Dvořáks eerste composities gingen echter ongehoord voorbij: ze werden niet gepubliceerd of ze belandden met een zelfkritische worp in het haardvuur. Niemand buiten Praag kende Dvořák de componist. Maar liefst vijftien jaar moest hij dit volhouden – totdat in 1876 zijn muziek terecht kwam bij niemand minder dan Johannes Brahms. Hij was zichtbaar geraakt en onder de indruk. Brahms koppelde Dvořák aan uitgever Fritz Simrock. Hij vroeg Dvořák om Slavische dansen voor piano vier handen te componeren. Eindelijk: dit was zijn doorbraak. In Berlijn was de bladmuziek zelfs binnen één dag uitverkocht.

Hoe vormde Dvořák zijn eigen stijl?

De inmiddels beroemde Slavische dansen zijn exemplarisch voor Dvořáks eigen stijl, waarin hij verschillende elementen uit Boheemse volksmuziek en klassieke muziek naadloos heeft verweven. Dvořák wist typische motiefjes uit volksmuziek, ritmes van volksdansen en harmonieën uit de klassieke traditie op een opvallend natuurlijke manier samen te voegen.

Hiermee borduurde hij voort op de Tsjechische muziekstijl die Smetana had gevormd, en op de algehele tendens in Europese landen om nationale muziekstijlen te creëren. Maar bovenal was Dvořák zelf bijzonder trots op zijn afkomst en geloofde hij in de fundamentele waarde van volksmuziek. “Onze nationale wijsjes en koralen komen als het ware uit het hart van het volk, en prachtige dingen zijn het,” zei hij in 1885. “De Slaven houden allemaal van muziek. Ze werken misschien de hele dag in het veld, maar ze zijn altijd aan het zingen, en de ware muzikale geest brandt fel in hen. En ze houden ook van dans!”

Waar haalde Dvořák zijn inspiratie vandaan?

Dvořáks populariteit nam pijlsnel toe en daarmee verdwenen zijn geldzorgen. Van zijn zwager kocht hij een oude boerderij met tuin in plattelandse dorpje Vysoká. Daar kon hij iedere zomer in alle rust kon doen waar hij van hield: wandelen, tuinieren, duiven houden en componeren. De natuur was een van Dvořáks grootste inspiratiebronnen. Met een wandelstok, hoed en drinkfles trok hij er iedere dag op uit om een natuurwandeling te maken. Onderweg kreeg hij vaak inspiratie. Zo orkestreerde hij zijn Slavische dans nr.7 bovenop de berg Spicak in het Šumavagebergte. En toen hij in Amerika was, kwam het eerste idee voor zijn beroemde Amerikaanse strijkkwartet in hem op tijdens wandelingen naar de Turkey River in Spillville. Dvořák verwerkte de natuur ook letterlijk in zijn muziek: hij genoot zo van vogelgezang, dat hij het een dwarsfluit liet imiteren in de Achtste symfonie (die hij in Vysoká componeerde).

Een andere uitlaatklep: treinspotten. Dvořák bracht uren door op het Franz Joseph treinstation in Praag, kende het spoorboekje uit zijn hoofd en vroeg zijn pianoleerlingen altijd om hun treinreis zo gedetailleerd mogelijk te beschrijven. Vol ontzag heeft hij eens gezegd: “Ik zou al mijn symfonieën geven als ik de locomotief had kunnen uitvinden!” Waar deze passie vandaan kwam: als negenjarig kind zag hij hoe de spoorweg werd aangelegd in zijn geboorteplaats en hoe de eerste stoomtrein passeerde. Het zien van deze grootse uitvinding maakte een diepe indruk.

Waarom ging Dvořák naar Amerika?

Dvořáks succes ging al gauw de landsgrenzen over. Zo ver zelfs, dat hij in 1892 een brief ontving uit Amerika. De oprichtster van het National Conservatory of Music of America in New York, Jeannette Thurber, had gehoord dat Dvořák een Tsjechische nationale muziekstijl creëerde. Ze zocht iemand die datzelfde voor Amerikaanse klassieke muziek kon doen. Zo kwam het dat Dvořák later dat jaar met zijn gezin richting de Nieuwe Wereld vertrok. En – het lukte hem om zijn missie te doen slagen. Hij kwam in aanraking met de traditionele muziek van Afro-Amerikanen en Indianen en werd er enorm door geraakt. Deze muziek moest volgens Dvořák de basis vormen voor de nationale muziekstijl van Amerika. Zelf liet hij zich ook door deze muziek inspireren voor zijn Symfonie nr.9, “Uit de Nieuwe Wereld”. Het was meteen een wereldwijd succes en is nog steeds een van de populairste symfonieën aller tijden.

Met wie trouwde Dvořák?

Naast componeren verdiende Dvořák de kost met het geven van pianolessen. Zo kwam hij regelmatig over de vloer bij de familie Cermakova en ontmoette Josefina, een actrice. Dvořák werd verliefd. Hij probeerde haar voor zich te winnen door de liederencyclus Cypressen voor haar te componeren, maar Josefina beantwoordde zijn liefde niet en trouwde met Graaf Vaclav Kounic. Daarna bouwde hij een band op met Josefina's zus Anna, die zong en piano speelde, en net als Dvořák van muziek hield. Deze keer was het wel raak. De twee zouden de rest van Dvořáks leven getrouwd blijven. Anna en Dvořák kregen negen kinderen, maar hun derde kind stierf vlak na de geboorte en kort daarna hun twee andere kinderen. Dvořák zelf overleed op 62-jarige leeftijd na een griep. De dokter noemde een hartaanval als de oorzaak, maar waarschijnlijk was zijn dood het gevolg van een longembolie. Dvořák werd begraven op de Vyšehrad Begraafplaats in Praag.