Simeon ten Holt

Meer dan 15.000 exemplaren: dat aantal cd’s werd verkocht van de opname die pianisten Polo de Haas en Kees Wieringa in 1996 maakten van Canto Ostinato, het bekendste stuk van Simeon ten Holt. Dit was uniek voor een Nederlandse klassieke componist. Wat maakte dit stuk en de andere muziek van Ten Holt zo bijzonder?

Hoe werd Simeon ten Holt componist?

Simeon ten Holt begon zijn muzikale opleiding in zijn geboorteplaats Bergen. Hij studeerde muziektheorie bij zijn plaatsgenoot Jacob van Domselaer en piano bij onder andere Nico Schuyt. De invloed van Van Domselaer was groot, wat bijvoorbeeld blijkt uit de eerste pianostukken die Ten Holt schreef, Kompositie I-IV, Suite en Sonate. Toch moest hij zich uiteindelijk ook van zijn leraar losmaken. Van Domselaer geloofde bijvoorbeeld niet in de schoolse aspecten van het conservatorium, waardoor Ten Holt daar geen opleiding volgde. “Met het gevolg dat ik totaal niet toegerust was toen ik de wereld inging”, aldus Ten Holt.

Na zijn tijd bij Van Domselaer vertrok Ten Holt in 1949 naar Parijs. Daar ging hij studeren aan de École normale de musique de Paris bij niemand minder dan de componisten Arthur Honegger en Darius Milhaud. In 1954 keerde hij terug naar Bergen, waar hij in een verbouwde bunker uit de Tweede Wereldoorlog ging wonen. Hier componeerde Ten Holt zijn pianostuk Bagatellen (1954), een belangrijk werk omdat zijn stijl zich hierin begon af te tekenen.

Wat is de muziekstijl van Simeon ten Holt?

In de loop van de jaren vijftig componeerde Ten Holt een aantal stukken waarin hij werkte met een door hemzelf ontwikkelde stijl: de diagonaalgedachte. Hiermee probeerde hij een brug te slaan tussen de tegengestelde muziekstijlen die gangbaar waren. Aan de ene kant was er tonale muziek, muziek die is geschreven volgens het westerse toonsysteem en die binnen onze verwachtingen past, en aan de andere kant atonale muziek, muziek die geen vaste toonsoort heeft. Ten Holt loste die tegenstelling op door in zijn stijl verschillende toonsoorten in een bepaalde verhouding te combineren. Dit deed hij bijvoorbeeld in Diagonaalmuziek (1956-1958), Diagonaalsuite (1957) en Diagonaalsonate (1959).

Vanaf 1961 werd Ten Holt beïnvloed door een andere componeertechniek: serialisme. Daarbij werd gecomponeerd op basis van een gecodeerde rij van muzikale eigenschappen, zoals toonhoogte, toonduur en volume. Cyclus aan de waanzin (1961) was daarvan Ten Holts eerste uiting.

Naast het componeren hield Ten Holt zich ook bezig met andere kunsten en filosofie. Samen met zijn broer en schilder Friso, de dichters Gerrit Kouwenaar, Roland Holst en Jaap Domselaer en de schilder Constant Nieuwenhuis discussieerde hij over filosofie en kunst. Ten Holt kwam zijn leven lang al in aanraking met schilderkunst, omdat zijn vader Henri schilder was. Filosofie zou een belangrijk onderdeel blijven van Ten Holts leven en composities. Ook publiceerde hij artikelen in het literair tijdschrift Raster en experimenteerde hij met elektronische muziek en muziektheater.

Waarom componeerde Simeon ten Holt Canto Ostinato?

Op een gegeven moment ging Ten Holt weer terug naar zijn oorspronkelijke instrument, de piano, en keerde hij atonale muziek de rug toe. Daarover zei hij in het Utrechts Nieuwsblad: “De verschraling was zo groot en de ontkenning van de stroom van het bloed en de hartenklop zo absoluut, dat ik het niet langer meer uithield en weer achter de piano kroop.” In deze periode ontstond zijn bekendste werk al spelend achter de piano: Canto Ostinato. “Het is de geschiedenis van mijn lichaam, alles slibde dicht en aan de piano ging mijn bloed weer stromen. De sensualiteit van het leven ging weer meedoen.” Met andere woorden, Canto Ostinato en de pianowerken die daarna volgden waren veel persoonlijker en autobiografischer dan de muziek die Ten Holt daarvoor componeerde. Hij werkte jarenlang aan Canto Ostinato en voltooide het in 1979. Het werk leverde hem veel succes op.

In Canto Ostinato creëerde Ten Holt een soort ruimte waarbinnen de muziek als het ware kon evolueren. Het stuk bestaat uit een hoofdthema waar voortdurend op gevarieerd wordt, maar dan op een speciale manier. Ten Holt noemde het zelf de ontwikkeling van een genetische code. In Canto Ostinato verandert de muziek zo op een heel organische manier: het één vloeit uit het ander voort, wat dan weer de basis legt voor de volgende transformatie. Daardoor krijgt de melodielijn een repeterend karakter en een hypnotiserend effect. Het bijzondere aan Canto Ostinato is ook dat elke uitvoering weer anders is: de musici zijn vrij om bepaalde varianten te kiezen van de secties waaruit het stuk is opgebouwd en hoe vaak die worden herhaald. Toch was Ten Holt het niet altijd eens met alle ontstane versies, omdat die teveel afweken van zijn stijl of de partituur.

Waarom stopte Simeon ten Holt met componeren?

Sinds het grote succes van Canto Ostinato werd de muziek van Ten Holt veel uitgevoerd – niet alleen in de concertzaal, maar ook op ongebruikelijke plekken als een station, een plein of in een park. Vlak voor het jaar 2000 stopte Ten Holt echter met componeren. “Ik had het laatste woord gezegd”, zo redeneerde hij, “en als je niks meer te vertellen hebt, moet je ophouden.” Hij overleed in 2012 op 89-jarige leeftijd in een ziekenhuis in Alkmaar. Zijn negentigste verjaardag, die groots gevierd zou worden in Het Concertgebouw in Amsterdam, haalde hij daarmee net niet.

Bron: simeonkwartet.nl