Sleep: rust en bezinning in de nacht
- Klassiek
- Sleep: rust en bezinning in de nacht
Deze bijzondere en voor veel mensen moeilijke tijd vraagt ook om rust en bezinning. Het verstilde, acht uur (!) durende muziekwerk Sleep van de Engelse componist Max Richter biedt die rust: een slaapliedje voor een hectische wereld, zo noemt Richter het zelf. En zondagavond kun je dat zelf ervaren.
De componist ging te rade bij de bekende Amerikaanse neuro-wetenschapper David Eagleman, op zoek naar de relatie tussen muziek en het onbewuste. Op 26 september 2015 ging het werk in première in Londen, met de componist zelf achter de piano en met sopraan Grace Davidson, samen met vijf strijkers. Omringd door een publiek dat werd uitgenodigd om op bedden te gaan liggen en… te slapen. Niet in volle concentratie luisteren dus, maar de muziek ervaren terwijl je slaapt. Sleep is daarmee tegelijk een perfecte soundtrack voor deze tijd van isolatie, quarantaine en lockdown, als de uren eindeloos lijken en je oh zo graag alles om je heen zou willen vergeten.
De opname van deze uitvoering werd zondagavond 12 april uitgezonden vanaf 22:57 uur op NPO Radio 4, in een extra lange uitzending van VPRO Vrije Geluiden. Inkeer, bezinning, en diepe rust, in de nacht tussen eerste en tweede paasdag.
In deze korte video legt Max Richter zelf uit wat het idee is van Sleep:
Video niet beschikbaar
Kan het eigenlijk wel, muziek horen terwijl je slaapt, en hoe werkt dat dan?
Aad van Nieuwkerk legde de vraag voor aan professor Henkjan Honing, hoogleraar muziekcognitie aan de Universiteit van Amsterdam. Het is een nog deels onontgonnen gebied voor de wetenschap, zo blijkt:
Video niet beschikbaar
De opname wordt beschikbaar gesteld door de BBC, die laat weten dit te doen in reactie op de uitzonderlijke situatie waarmee we momenteel wereldwijd geconfronteerd worden; een tijd waarin veel mensen bang zijn en wel wat troost kunnen gebruiken.
Stond jouw radio aan vannacht?
Heb je je radio aan laten staan vannacht? En de hele nacht de muziek over je heen laten komen? En? Maakt het verschil? Laat ons weten wat zo'n nacht SLEEP met je gedaan heeft - wieweet ontdekken we hoe we de wereld nog een beetje mooier kunnen maken... Mail naar vrijegeluiden@radio4.nl
Onder de antwoorden die we ontvangen verloten we de Doorgeef-CD-van-de-Week: Always about love van het Brisk Blokfluitkwartet en sopraan Amaryllis Dieltiens.
Waar gaat het over?
Het is nogal een ambitieus idee: een werk schrijven dat acht uur duurt (nog langer dus dan het ‘beruchte’ Tweede Strijkkwartet van Morton Feldman, maar - toegegeven - niet zo lang als de 24 uur die de ‘Vexations’ van Satie bij benadering vergen). Ambitieus des te meer omdat het idee van het stuk ‘Sleep’ is dat je helemaal niet geconcentreerd blijft luisteren, maar juist in slaap valt. Vandaar natuurlijk die lange duur van acht uur: dat wordt beschouwd als de duur van een gezonde nachtrust. En in die acht uur heeft Richter de hele ontwikkeling van de slaap, tijdens een nacht, naar muziek willen vertalen: van inslapen en REM-slaap (de momenten van ‘rapid eye movement’ tijdens dromen) tot de variatie tussen diepe slaap en lichte slaap en wakker worden.
De vraag is natuurlijk: waar de een bij in slaap valt, al is het maar van verveling, zal de ander juist gefascineerd willen blijven luisteren (en wakker blijven). Maar misschien is dat ook wel helemaal niet het belangrijkste van die bijzondere muziekstuk van Max Richter. Hij heeft vooral een - zo je wilt - politiek statement willen maken: in deze hectische maatschappij hebben we allemaal behoefte aan (meer) rust, bezinning, troost, momenten van inkeer en stilte. Niet voor niets heeft de componist het werk ook opgedragen aan zijn kinderen, die hij ziet opgroeien in een ‘wervelwind van een leven – zo snel, zo weinig tijd. Ik verlangde er al zo lang naar om iets te componeren dat hen zou kunnen sussen, dus dit is mijn persoonlijke wiegelied voor een dolgedraaide wereld – een pleidooi voor een langzamer bestaan.’
Nog eens, of alsnog naar SLEEP luisteren?
Om deze inhoud te tonen moet je toestemming geven voor social media cookies.
Inspiratie
Inspiratie voor Sleep vond Max Richter in de Goldbergvariaties van Johann Sebastian Bach - zo genoemd naar het door Johann Nikolaus Forkel opgetekende verhaal dat de gezant van Rusland in Saksen, graaf Hermann Carl von Keyserlingk, zijn jonge klavecinist Johann Gottlieb Goldberg opdracht gaf om Bachs cyclus van variaties over een thema (de Aria) te spelen als hij last had van slapeloosheid. Kennelijk werkte dat voor de graaf, want hij schonk Bach een gouden beker gevuld met honderd Louis d’Or goudstukken…
Max Richter heeft van de muziek die hem - ook naast Bach - inspireerde een lijst opgesteld, en die kun je integraal horen via Spotify. Hieronder de hele lijst, met steeds een verklarende opmerking van Richter erbij.
Om deze inhoud te tonen moet je toestemming geven voor social media cookies.
Johann Sebastian Bach – Nun komm, der Heiden Heiland, BWV 659 (Arr. Busoni)
One of my favourite Bach transcriptions, beautifully played by Alfred Brendel.
Osvaldo Golijov, Kronos Quartet – Tenbrae: 2.
The Kronos’ performance of this fascinating and personal work by Golijov is just perfect
Bing and Ruth – And Then It Rained
A beautiful and tender piece of instrumental ambience from Brooklyn’s finest
Charles Ives, New York Philharmonic, Leonard Bernstein – The Unanswered Question
One of my favourite orchestral works. A piece that somebody had to write. Ives was in the right place at the right time.
Johann Sebastian Bach, András Schiff – Prelude and Fugue in C Sharp (WTK, Book II, No. 3) BWV 872
The C-sharp prelude from Book 2. A wonderful piece of perpetual motion.
Thomas Adès, Danish String Quartet – Arcadiana, Op. 12: VI. O Albion
This reduction of music from his Opera is one of Ades’ most emotional works. But the music is as ever with Ades, also beautifully made.
Josquin des Prez, Oxford Camerata, Jeremy Summerly – Miss L’homme arme: Agnus Dei
Ultimate stillness and ultimate technical brilliance meet in this jewel of a work by Josquin,
Knut Nystedt, Schola Cantorum, Kåre Hanken – Immortal Bach
Bach transfigured. Old things can be new.
Caleb Burhans, JACK Quartet - Contritus
A beautiful and sophisticated work by Caleb Burhans that is full of feeling.
Anonymous, Ensemble Gilles Binchois - A vous Tristan
The Poetry of the early renaissance speaks to us clearly across the centuries.
Caroline Shaw, Attacca Quartet – Plan & Elevation: IV. The Orangery
A stunning performance of this tiny jewel by Caroline Shaw.
Alexander Scriabin, Mikhail Pletnev, 24 Preludes, Op. 11, Park IV: No. 21 in B Flat Major
One of my favourite of the preludes. Scriabin’s sense of harmony is unmistakable.
Orlando Gibbons, Oxford Camerata, Jeremy Summerly – O Lord, in thy wrath
Tudor Polyphony is among my favourite music.
Johann Sebastian Bach, Vikungur Ólafsson – Prelude In E Minor, BWV 855 (Arr. Piano in B Minor by Alexander Siloti
Vikingur’s performances of Bach have been a revelation. This transcription is among my favourites.
Franz Joseph Haydn, Takács Quartet – String Quartet in E flat major, Hob.III:80, Op.76 No.6: 2. Fantasia (Adagio)
Haydn’s music is as ever so beautifully balanced and full of humanity.
