Reconstructie van het Zesde pianoconcert van Beethoven

Nieuwenhuizen kroop dus in de huid van Beethoven. Voor hem geen straf, want hij is sinds zijn jeugd onder de indruk van de componist. “Beethoven had een heel eigen geluid. In de vroege werken hoor je al helemaal zijn eigen stijl.” Wat is dat dan? “Specifieke klanken, het gebruik van bepaalde toonsoorten, de dynamiek. Een heel andere benadering van wat we verstaan onder de klassieke tijd.” Hij is erdoor gefascineerd, omdat de componist volgens hem ‘echt’ is. “Hij was geen arrogante man, stond met beide benen op de grond.”

Daarnaast bewondert Nieuwenhuizen de enorme ontwikkeling van zijn muziek. “Bij elke stap die hij zette, denk je: nu is hij op zijn hoogtepunt, bijvoorbeeld bij de Eroica in 1803. En dan kwam er toch weer vernieuwing. Dat culmineert in die laatste periode bijna in moderne muziek.” Dat Beethoven aan het proberen en experimenteren was, zag Nieuwenhuizen ook terug in dat begin van dat Zesde pianoconcert. Lijnen voor meer dan twee hoorns, wat toen niet gebruikelijk was. En noten voor de nieuwere, grotere piano's die toen in gebruik genomen werden.

Zesde concert? Dat bestaat toch al?!

Om het echt verwarrend te maken. Er bestaat al een Zesde pianoconcert van Beethoven, maar dat is de bewerking van de componist zelf van het Vioolconcert. Beide stukken staan ook nog eens in dezelfde toonsoort. “Net als het Vioolconcert staat ook deze gereconstrueerde schets in D majeur. Dit stuk dateert uit de eerste maanden van 1815 en heeft dus niets te maken met die bewerking.”

Waarom onvoltooid

De grote vraag is natuurlijk waarom juist dit pianoconcert onvoltooid bleef. “Hij wilde een Academie organiseren, eigenlijk een concert in december 1815. En dat kreeg hij niet voor elkaar. Zijn muziek raakte namelijk langzaam uit de mode en er waren geen mogelijkheden om stukken uit te voeren. Het was meer Rossini en Italiaanse opera in die periode. Hij heeft dit concertdeel dus gewoon terzijde geschoven." Daarna veranderde dat. "Pas een paar jaar later kwam de drift weer om te componeren, toen schreef hij de pianosonates, de Missa Solemnis en de beroemde Negende symfonie”, vertelt Nieuwenhuizen.

Geen schetsen

Vergelijk het met een schilderij dat nog niet af is. De componist is met dit deel uit het pianoconcert namelijk al behoorlijk ver gekomen. “Zo'n 65% van deze reconstructie is van Beethoven zelf”, vertelt Nieuwenhuizen. “Verder heb ik de instrumentatie aangevuld, sommige instrumenten ontbraken namelijk. En de pianocadens waar de piano soleert heb ik samengesteld uit Beethoven-materiaal.”

Er was dus veel notenmateriaal voor handen. “Het zijn eigenlijk geen schetsen, maar hij heeft het daadwerkelijk in een partituur gezet. Dus het overzicht van de stemmen en partijen zijn ook bekend.” Langzaam verandert dat. “Naar mate je verder in de partituur kijkt, staan er steeds minder noten. Ongeveer halverwege de partituur staat er helemaal niets meer.”

Eerdere voltooiingen

Nieuwenhuizen is niet de eerste die probeert het werk te voltooien. Musicologen Nicholas Cook en Hermann Dechant gingen hem voor. Toch is zijn reconstructie anders. “Ik kreeg de kans om met meer materiaal te werken. Zo had ik ook schetsen uit Krakau. Die kon meneer Cook vanwege het IJzeren Gordijn destijds niet krijgen." Ook zijn eigen expertise legde gewicht in de schaal. "Ik heb me veel meer verdiept in de orkestratie. Ik ben ook componist en dat heeft als voordeel dat ik me echt daarmee bezig kon houden.”

Dat hij in de voeten van een grootmeester zou treden, hield Nieuwenhuizen niet tegen. “Dit soort mensen worden als een soort goden gezien, maar zo zie ik het niet. We zijn allemaal gelijk, Beethoven is niet meer dan jij of ik in het leven. Ik vind het onzin om daar niet aan te durven werken.”

Het concert is op zaterdag 5 augustus in de School for Creative and Performing Arts in Cincinnati. Het Cincinnati Chamber Orchestra staat onder leiding van Eckart Preu met Awadagin Pratt aan de piano. Naast de wereldpremière van het Zesde pianoconcert staat ook de voltooiing van Beethovens Tiende symfonie op het programma.

Hoe klinkt dit voltooide deel uit het Zesde Pianoconcert? Van de reconstructie van Nieuwenhuizen is nog geen opname, maar die van musicologen Nicholas Cook en Hermann Dechant is hieronder te beluisteren.

Nieuwenhuizen voltooide eerder muziek van Beethoven. Zo reconstrueerde hij samen met musicoloog Jos van der Zanden het tweede deel van een Hoboconcert in F. De wereldpremière daarvan werd in 2003 gespeeld door het Rotterdams Kamerorkest onder leiding van Conrad van Alphen met als solist Alexei Ogrintchouk. Hieronder beluister je de opname van hoboïst Francesca Mattioli, die soleert bij het Orchestra of the Bologna Conservatory.