Verlokking, verleiding en erotiek: speelse liefdesgedichtjes uit Indonesië die Paul Seelig op muziek zette
- Klassiek
- Verlokking, verleiding en erotiek: speelse liefdesgedichtjes uit Indonesië die Paul Seelig op muziek zette
Vier versregels over de liefde. Dat is pantun, een eeuwenoude dichtvorm in Indonesië en belangrijke inspiratiebron voor Paul Seelig. Hij was een belangrijke componist in Java, wiens geschiedenis bijna uitgewist raakte na zijn dood in de Tweede Wereldoorlog. Met een nieuw album worden hij én pantun weer tot leven gebracht.
Wat is pantun?
Pianist en schrijver Henk Mak van Dijk is specialist op het gebied van klassieke muziek uit Nederlands-Indië. Hij heeft een album uitgebracht met 26 pantun die door componist Jan Seelig op muziek zijn gezet.
Pantun zijn korte gedichten in de Maleise taal. "Ze gaan ver terug in de tijd", legt Henk Mak van Dijk uit. "Het zijn liefdesgedichtjes van vier regels. De eerste twee regels gaan over de algemene situatie en de laatste twee regels over de liefde en erotiek. Maar ook allerlei andere emoties komen langs: verlokking, verleiding, eeuwige trouw."
Burung Putih
Ik wou dat ik een witte vogel was
Ongeduldig vlieg ik dan naar je toe
Je ogen, je hart en ziel, ik wil je
En waar je ook bent, je vent volgt je
Internationaal cultureel erfgoed
Een pantun is iets als een Japans haiku dus. Maar dan op zijn Maleisisch. Sinds 2020 is de pantun internationaal cultureel erfgoed, op voordracht van Indonesië en Maleisië.
De term 'pantoum' komt voor in het Pianotrio van Maurice Ravel. Dat is geen toeval. Meerdere kunstenaars uit die tijd waren gefascineerd met de orient; componist Claude Debussy en schilder Vincent van Gogh ook.
"Franse schrijvers raakten zeer geïnteresseerd in pantun", zegt Henk Mak van Dijk. "Ze vonden het mooi van betekenis en mooi van klank." In Frankrijk leeft nog steeds een eigen traditie van pantoum, zoals zij het zijn gaan noemen.
Aan het Javaanse hof
Voor componist Paul Seelig was de inspiratie uit het oosten vanzelfsprekend. Hij groeide eind negentiende eeuw op in Bandung en werkte begin twintigste eeuw aan het hof van een Javaanse vorst, Soesoehoenan. "Daar luisterde hij naar de hofmuziek, de gamelan en de Maleise taal. Dat was allemaal inspiratie voor zijn werk."
Pantung werden ingezet door Indonesische zangers in krontjong. Een populaire muzieksoort met gitaar, tamboerijn, cello, viool en dwarsfluit die je rond 1900 overal in Indonesië hoorde. "De vorst was gek van die muziek, maar je hoorde het ook in de stad. Het was heel modieus op dat moment. Ook Paul Seelig vond het leuke teksten. Hij kon er veel mee doen."
foto: The New York Public Library
Paul Seelig werkte als kapelmeester van het Kepithan-orkest aan het hof van Solo.
Oosten én Westen
Paul Seelig combineert de oosterse invloeden met zijn westerse muziekopleiding. "Zijn vader was heel muzikaal. Paul moest allemaal instrumenten leren. Als baby ging hij vanuit Nederland mee naar Indonesië, maar zijn vader vond het belangrijk dat hij naar hét conservatorium van Europa ging. Dat was in Leipzig toen."
Henk Mak van Dijk ziet het helemaal voor zich. "Daar ging hij dan als klein ventje naartoe, met passagiersschip Gelderland. Hij heeft daar fantastisch veel geleerd."
Affiche met stoomschip Gelderland.
Etnomusicoloog
Paul Seelig groeide uit tot een veelzijdig componist. "Hij was een etnomusicoloog avant la lettre", zegt Henk Mak van Dijk over zijn interesse in de Indonesische muziek. "Hij nam de muziekhandel op Java over van zijn vader en ging daar ook traditionele instrumenten verkopen."
Seelig speelde een belangrijke rol in de Aziatische muziekwereld. Zijn muziekhandel was een belangrijke verzamelplek voor musici die door het continent reisde. Hij schreef veel over de lokale muziekcultuur en -geschiedenis.
Een paar van zijn pantuns klonken tijdens de Wiener Festwochen in 1931. Het Soerabaijasch Handelsblad van 14 mei 1932 meldt: "De door hem op muziek gezette pantuns kregen beroemdheid tot ver buiten de grenzen van Indië, maakten geweldigen opgang in Amerika, en ook in vrijwel alle landen van Europa." Alleen raakte zijn muziek in Nederland niet even populair.
Om deze inhoud te tonen moet je toestemming geven voor social media cookies.
Jappenkamp
Paul Seelig overleed op 12 juni 1945, nadat hij ernstig ziek was geraakt. Hij zat in een jappenkamp tijdens de Tweede Wereldoorlog. Veel van zijn composities en manuscripten over de Indische muziekgeschiedenis gingen verloren.
De cd-opname van deze pantuns is onderdeel van een groter project van Henk Mak van Dijk om Nederlands-Indische klassieke muziek te ontsluiten. In april 2025 volgt er nóg een cd-opname. Dan van het Concert voor twee piano's van Paul Seelig, ooit in première gebracht door Käthe Haasse, de moeder van Hella Haasse.
