Tan Dun schreef een requiem voor de natuur

Kunst als statement dus. Het gebeurt vaker in de klassieke muziek. In Farming bijvoorbeeld. Een gloednieuwe compositie van de Amerikaanse Ted Hearne die aan het denken zet over de globale impact van de voedselindustrie. The Crossing Choir zingt het werk op 4 juli in Haarlem. Maar er zijn meer voorbeelden te geven. Zo schreef componist Tim Kliphuis Phoenix Reborn, een tripelconcert voor viool, cello, piano en orkest dat in 2021 gespeeld werd in de NTR ZaterdagMatinee. "In het stuk speelt het klimaat een grote rol, want daar hangt onze toekomst volledig mee samen. De mens moet een vorm vinden om een minder heftige impact op de aarde te hebben,” zei hij erover.

Recensies

In een recensie omschrijft het NRC het concert als een ‘’ongelofelijk en geweldig requiem, dat bijkans uit zijn voegen barstte van verwondering en levenslust.’’ De Volkskrant is met drie sterren overwegend positief, maar plaatst wat kritische kanttekeningen bij “de overtuigingskracht van de meertalige, soms zweverige teksten”. Het Parool noemt de Chinese en Tibetaanse vocale solisten topstemmen en de Mongoolse keelzang exceptioneel.

Zonden opbiechten

Ook in het theatrale Requiem for Nature van Tan Dun draait het om de impact van menselijk handelen op de planeet. Sterker nog, in het stuk biecht de mens zijn zonden op en is het de grote vraag of Moeder Natuur ze wilt vergeven. Tan Dun baseerde het libretto van het stuk op eeuwen­oude verhalen, boeddhistische teksten en grotschilderingen uit de Mogaogrotten in Dunhuang in China.

GPS van onze ziel

"Het begon tijdens de coronapandemie," zegt Tan Dun tegen Hans Haffmans over de ontstaansgeschiedenis. "Ik dacht: wat is ons doel? We zijn de GPS van onze eigen ziel kwijtgeraakt. Het contact met de natuur is er niet meer. We moeten dat contact herstellen. Want de lucht is zwart geworden. En we hebben het water in de rivieren stinkend gemaakt. Dus hoog tijd om daar iets aan te doen."

Bijzondere klankervaring

De bijzondere klanken werden niet alleen gevormd door koorzang van het Laurens Symfonisch en stenen, water en Chinese en Tibetaanse cymbalen en klankschalen van het Concertgebouworkest, maar ook door vier solisten uit Oost-Azië. Zo klonk er khoomei-bas (Mongoolse keelzang) van Hasibagen en speelde hij op de morin khuur (paardenkopviool). Zijn lage keelzang werd afgewisseld met de hoge tonen van sopraan Candice Chung in het Kantonees (een oud Chinees dialect) en de Tibetaanse sopraan Jiangfan Yong. Han Yan bespeelde de pipa, een Chinese luit met een geschiedenis van ongeveer tweeduizend jaar.

Drie stemmen als commentators

Voor de rol van het koor in het Requiem greep Dun terug op het oude Griekenland. "Muziek is een onzichtbare structuur. Het is een onzichtbare vorm. Ik ben teruggegaan naar het oude Griekenland. De oude Griekse tragedie waarin het koor zo’n belangrijke rol heeft als commentator. Ik heb drie stemmen gekozen. De lage stem uit Mongolië, de Toeva-zangers, de diepe keelklanken heb ik bedacht als de eerste stem. De tweede stem is voor de Tibetaanse vrouwen, hoog in de Himalaya, bijna klinkend als de wind en dan heb je nog het oude Chinees, het Kantonees.” Wie denkt dat de componist thuis is in al die talen krijgt ongelijk. "Het frustrerende voor mij is: ik spreek geen van de drie talen. Voor mij is het dus een ontdekkingsreis geweest."

Requiem for Nature klonk op vrijdagavond 30 juni en zaterdag 1 juli in de Gashouder (Westergas) in Amsterdam. Het concert is opgenomen door de NTR en wordt op 10 september uitgezonden in het Avondconcert.