Peter Eötvös (1944-2024): 'Je dirigeert eigenlijk niet met je handen, maar met je buik'
- Klassiek
- Peter Eötvös (1944-2024): 'Je dirigeert eigenlijk niet met je handen, maar met je buik'
De Hongaarse componist en dirigent Peter Eötvös kon met weinig middelen precies duidelijk maken wat hij wilde: als componist met zijn noten, als dirigent met zijn gebaren en als docent met zijn woorden. Hij overleed op zondag 24 maart 2024 op 80-jarige leeftijd in zijn woonplaats Boedapest, na een lang ziekbed.
"Peter was een fantastische dirigent, zo duidelijk in zijn gebaren", zegt violist Elisabeth Perry. "Hij was een expert op het gebied van moderne muziek. Hoe moeilijk dat ook was voor ons om te spelen, hij bleef altijd rustig in zijn uitleg." Perry was jarenlang concertmeester van het Radio Kamer Orkest, waar Eötvös vanaf 1993 chef-dirigent was. Later ging dit orkest op in de Radio Kamer Filharmonie, waarvan Eötvös tot 2013 vaste gastdirigent bleef, tot ook dat orkest werd opgeheven.
Gouden jaren
Volgens Perry had Eötvös groot respect voor de componisten en wist hij precies hoe hij de musici moet leiden om de bedoelingen van de muziek goed naar voren te laten komen. "Hij haalde alles wat hij kon uit de muziek, liet niks liggen. Dat had hij geleerd van de bron, van werken met componisten als Pierre Boulez en Karlheinz Stockhausen", vertelt Perry. "Het waren gouden jaren voor ons orkest."
Ook nam hij regelmatig zulke hedendaagse componisten mee naar repetities. "Zo hebben we met Stockhausen gewerkt en ook met György Kurtág", vertelt Perry. "Met Kurtág hebben we toen een cd opgenomen. Drie altvioolconcerten van Kurtág, Bartók en Eötvös zelf, met Kim Kashkashian als solist."
Om deze inhoud te tonen moet je toestemming geven voor social media cookies.
Bij haar pensioen kreeg Perry als cadeau een speciale lessenaar met foto's van voor haar bijzondere mensen erop afgedrukt. Ook Peter Eötvös staat daartussen. "Ik bekijk die lessenaar elke dag, en dan zie ik Peter. Hij heeft veel voor mij betekend."
"Hij observeerde me een half uur, legde toen zijn hand op mijn arm en zei: 'Je inzet wordt veel gelijker als je het zó doet'"
Ook dirigent en componist Leonard Evers houdt de herinnering aan Peter Eötvös actief levend. In 2019 volgde Evers bij hem in Boedapest een week lang een masterclass dirigeren. De adviezen die hij toen van Eötvös kreeg, neemt hij nog altijd ter harte. "Hij zei bijvoorbeeld tegen me: 'jij dirigeert met twee handen, maar eigenlijk moet het met je buik, met je in- en uitademing. Bij de uitademing geef je een impuls waarop het orkest inzet.'
Precies
Volgens Evers was Eötvös heel nauwkeurig. "Hij keek dan heel indringend naar me terwijl ik aan het dirigeren was en oefende handbewegingen. Na een half uur kwam hij naast me staan, legde zijn hand op mijn arm en deed precies zo'n beweging. 'Die inzet krijg je veel gelijker als je het zó doet', zei hij dan."
Naast dirigent was Eötvös ook componist. Ook in zijn noten was hij precies, zegt Evers. "Het klonk heel moeilijk, maar op papier was het simpel. Geen wisselende maatsoorten, enzo. Dat was omdat hij rekening hield met het feit dat hij het zelf moest dirigeren. In zijn masterclass zaten ook zowel componisten als dirigenten bij elkaar. Zo werkte je de hele tijd met beide perspectieven en kon er veel uitwisseling plaatsvinden."
Peter Eötvös
Peter Eötvös werd beschouwd als één van de vooraanstaande en meest invloedrijke musici van onze tijd. Hij was veelgevraagd als gastdirigent bij belangrijke orkesten en operagezelschappen.
Op uitnodiging van Pierre Boulez dirigeerde Eötvös het eerste concert van het elektronische muziekinstituut IRCAM in Parijs, waarna hij tot 1991 artistiek leider van het Ensemble InterContemporain was. Hij richtte in 1991 het International Eötvös Institute en in 2004 de Eötvös Contemporary Music Foundation op voor de begeleiding van jonge componisten en dirigenten, en gaf geregeld masterclasses en colleges.
Peter Eötvös componeerde opera’s, kamermuziek, soloconcerten en vele andere werken, veelal voor bekende musici van over de hele wereld, en won talloze compositieprijzen. Onder zijn recente werken zijn de opera Senza sangue, het slagwerkconcert Speaking Drums en het oratorium Halleluja, dat voor het eerst werd uitgevoerd tijdens de Salzburger Festspiele 2016. Zijn laatste grote werk, de opera Valuska, ging 2 december jongstleden in première in Budapest.
Sinds 1997 dirigeerde Peter Eötvös in ons land meerdere keren het Koninklijk Concertgebouworkest, waarbij regelmatig opdrachtwerken van het orkest op het programma stonden, zoals zijn eigen CAP-KO en composities van Peter-Jan Wagemans en Tristan Murail. De laatste keer was in oktober 2017 met onder meer de wereldpremière van zijn Multiversum voor orkest, orgel en hammondorgel.
In 2021 was Eötvös onderwerp van een aflevering van de NTR-podcast Sterren van de ZaterdagMatinee. Luister deze aflevering hier terug:
