Braziliaanse fluiten verklanken geluid van uitstervende vogels

Dat begon op de thuisbasis van Het DoelenEnsemble in Rotterdam, een culturele broedplaats (de HBS) waarin verschillende disciplines een gebouw delen.
Maarten van Veen, artistiek leider van het DoelenEnsemble, is aan het werk, als buurman en saxofonist Raphael Lima zijn kamer binnengelopen. In zijn hand een doos met 40 houten fluiten. “Ik noem het de birdbox”, zegt Raphael. De fluiten zijn gemaakt met het doel om alle geluiden van de vogels in het Braziliaanse regenwoud na te bootsen. De doos komt samen met een uitgebreide catalogus met 1000 verschillende vogels, en hoe je hun geluiden nauwkeurig nabootst. De handleiding is heel concreet. Voor het geluid van een specifieke ara pak je fluit 23, druk je de volgende gaatjes dicht met je vingers en speel je een bijbehorend notenpatroon. Maker van de fluiten: De Braziliaanse Pio Coelho. Hij maakte ze uit liefde voor de vogels en de natuur. Net als Messiaen die zich ook liet inspireren door vogels.

Componisten en vogels

Door die ontmoeting in ons gebouw dacht Maarten van Veen twee dingen: er zijn meer componisten geweest die vogels hebben ‘opgeschreven’ in de muziek, net als Messiaen. En hij dacht: Ik wil een activistisch concert samenstellen, om het probleem van ontbossing en steeds meer uitstervende diersoorten aan de kaak te stellen. Raphael Lima is zelf afkomstig uit Brazilië. Zijn vader is en grootvader was ook activist, tegen de bomenkap in het Amazonewoud en zijn verhalen maakten indruk op Maarten. Dat doos met fluiten en Raphaels verhaal vormden de aanzet tot het programma ‘Bird Calls’.

Noodklok

In Bird calls wordt de noodklok geluid voor de natuur, middels de uitstervende vogels die te horen zijn door de fluiten van Coelho, maar ook via de andere composities die deze avond zijn geprogrammeerd en op hun eigen manier de teloorgang van de natuur in zich dragen, en in een aaneenschakeling voorbijkomen als de klinkende ondertiteling van de ramp die zich voltrekt. “Provincies zo groot als Nederland die in een paar dagen tijd wordt weggekapt. ”zegt Van Veen, “En je krijgt het niet meer terug. Dat moet stoppen. Waarom kan muziek niet bijdragen aan dit protest?”

Programma

Wat je gaat horen, achtergrondgeluid van een bos. Daarover laat Lima een selectie van die vogelgeluiden horen. En Messiaen, in dit programma aanwezig door, Le Merle Noir, is die andere componist die zich liet inspireren door vogelgeluiden.‘Seasons lost’ is geïnspireerd op Vivaldi’s de vier seizoenen, alleen is daar tegenwoordig steeds minder van over. De compositie Plainscapes verklankt hoe de mens alles tot kale vlaktes weet te maken Het vioolconcert van De Mey begint met een dichtheid van noten, die allemaal langzaam uitsterven. Ook in Reichs Duet for twee soloviolen en strijkorkest hoor je de afbrokkeling van de natuur.

Bladeren op podium

Op de achtergrond van het concert zie je beelden van een bos dat gedurende het concert langzaam veranderen in een röntgenfoto. Maarten van Veen is voor deze gelegenheid VJ geworden. Ook veegde hij 2 kuub aan echte verdorde bladeren bij elkaar uit het bos die tijdens het concert op het podium liggen.

‘Het bos is onze zuurstof. Vogels en mensen leven van zuurstof. Vogels hebben geen keuze , wij mensen wel.’ Die fluiten uit de Birdbox zijn uiteindelijk gemaakt uit liefde voor de vogels en de natuur.

Programma:
Maurillo Coelho Birdbox | Olivier Messiaen Le merle noir | Steve Reich Duet for two solo violins and string orchestra | Thierry De Meij concerto pour violin er ensemble instrumental | David Ludwig Seasons Lost | Peteris Vasks Plainscapes |

Dit concert wordt opgenomen en in januari uitgezonden bij NTR Avondconcert.