Wat is de beste uitvoering van Mahlers 'Lieder eines fahrenden Gesellen'?

Gustav Mahler begint op jonge leeftijd met componeren. Over veel van die vroege werken is de componist ontevreden. Hij gooit ze dan ook bijna allemaal weg. Het eerste deel van het Pianokwartet in a klein overleeft Mahlers vernietigingsdrang.

In september 1877 doet Mahler eindexamen in Iglau, een plaats in het tegenwoordige Tsjechië. Om zich onder meer te bekwamen in de muziek schrijft hij zich in aan de Universiteit van Wenen. Hier bezoekt hij de harmonielessen van Anton Bruckner, en volgt hij onder meer cursussen vroeg-Germaanse literatuur, filosofie en geschiedenis van de Griekse kunst en van de Nederlandse schilderkunst.

Kasselse liefde

Vanaf 1880 zet de componist zijn eerste schreden in het dirigeervak. Hij mag als kapelmeester eerst aan de slag in het theater van Bad Hall in Oostenrijk. Hij heeft een goede reputatie en kan als snel als dirigent in Laibach en Olmütz terecht. Een belangrijke benoeming volgt in 1883. De componist gaat beginnen als tweede kapelmeester aan het Koninklijk Theater van het Duitse Kassel. Hij dirigeert vooral opera's en wordt verliefd op coloratuursopraan Johanna Richter. Zij is verbonden aan het Kasselse theater. De verliefdheid is de aanleiding voor Mahlers eerste liederencyclus, de Lieder eines fahrenden Gesellen.

Het werk

Mahler componeerde zijn liederencyclus Lieder eines fahrenden Gesellen tussen 1883 en 1885. In die periode maakte hij ook eerste schetsen voor zijn Eerste Symfonie. En dat hoor je terug. In het tweede en vierde lied komen gedeelten uit het eerste en derde deel van die symfonie voor.

Druppel bloed

Over zijn bedoeling met de liederen schrijft hij aan zijn vriend Fritz Löhr: "Ze zijn dermate als een eenheid gedacht, alsof een rondtrekkende knaap die door het noodlot is getroffen, nu de wereld intrekt en steeds verder trekt." Mahler schrijft zelf zes gedichten, waarvan hij er vijf op muziek zet. Hij verklaart zelf ook dat ze vooral over de liefde gaan: "Ik heb een aantal liederen voor haar geschreven, zij kent ze niet maar weet wat ze betekenen." Daarmee doelde Mahler dus op Johanna Richter.

Hoewel de componist erg van haar gecharmeerd is, schijnt er van een verhouding geen sprake te zijn. Al zien ze elkaar regelmatig. Op 1 januari 1885 schrijft hij aan zijn vriend: "Gisteren zat ik alleen bij haar; wij wachtten bijna zwijgend op de komst van het nieuwe jaar. Ik zag dat ze met haar gedachten niet bij me was. Toen ze even naar de andere kamer ging en huilend tergkwam, wist ik dat het voorbij was en kon niets anders doen dan weggaan. Ik zou mijn laatste druppel bloed voor haar geven, zij is het liefste wat ik op aarde heb."

Die laatste zin refereert aan de tekst van het derde lied: 'Ich hab' ein glühendes Messer in meiner Brust, das schneidt so tief, so tief'. Het lijkt dus alsof de gedachte aan zelfmoord bij hem opkomt, maar gelukkig vergeet Mahler zijn liefde al snel. Aan het einde van de cyclus zit te verteller onder een lindeboom. De bloesems van de boom vallen als sneeuwvlokken op hem neer. Na al het hartzeer lijkt de verteller eindelijk rust te vinden. 'War alles, alles wieder gut' zingt hij.

De Vergelijking

In De Vergelijking worden weer drie opnames naast elkaar gezet. Gezien het biografische karakter van de liederen worden ze meestal door een bariton gezongen, maar dat kan natuurlijk ook anders. In de uitzending kwamen twee baritons en één mezzosopraan aan de orde. Twee begeleid door orkest en één door piano.

Luister De Vergelijking hieronder terug

In De Vergelijking hoorde je de volgende opnamen:

A. Tobias Berndt, Das Neue Orchester, Christoph Spering (Capriccio, 2023)
B. Janet Baker, Hallé Orchestra, Sir John Barbirolli (Warner, 1968)
C. Christian Gerhaher, Gerold Huber (RCA, 2009)

Wil je een uitvoering zien? Mezzosopraan Sasha Cooke zong de liederen in de NTR ZaterdagMatinee van 2 mei 2021. Ze werd begeleid door het Radio Filharmonisch Orkest onder leiding van Vasily Petrenko.

Verder luisteren

Het ligt voor de hand om na de liederen de Eerste Symfonie te beluisteren. Je zult veel thema's uit het stuk herkennen. Na de Eerste componeert Mahler het symfonisch gedicht Totenfeier, dat later een plaats krijgt in de Tweede symfonie. Het is typisch zo'n voorbeeld van een vroeg Mahlerwerk. Als hij het stuk in 1892 op piano voorspeelt aan de beroemde dirigent Hans von Bülow geeft die als commentaar: 'Vergeleken bij uw stuk is de Tristan een symfonie van Haydn'.

Het Concertgebouworkest geeft in 2011 een uitvoering van het stuk onder leiding van de Italiaanse dirigent Fabio Luisi.