Guido Tichelman: "Het gaat om de noten van de componist"

Iedere week reageert een panellid van Diskotabel op een aantal onmogelijke keuzes, die bieden immers een verhelderend kijkje in iemands wezen. Hoe luisteren de panelleden thuis naar muziek? Staat hun speellijst op shuffle of op repeat? En welke instrumentele bezetting heeft hun voorkeur? Deze week: opnameleider Guido Tichelman.

Digitaal of cd’s?

Dat is een interessante vraag. Ik herken wat mensen zoeken als zij ervoor kiezen om een cd of lp op zetten. Een plaat opzetten gebeurt met meer aandacht waardoor je wellicht doelbewuster luistert. Het proces – de plaat uit de hoes halen, de naald erop leggen – geeft ook karakter aan de ervaring.

Als het om de klank gaat, heb ik geen voorkeur. Tegenwoordig kun je digitaal in zo’n hoge resolutie opnemen dat het een veelvoud is van wat mogelijk is op cd’s en er zijn streamingdiensten die zulke kwaliteit aanbieden. Met cd’s en platen heb je ook wel eens last van ruis of tikjes ­– maar inderdaad, voor sommige mensen is dat onderdeel van de romantiek.

Overigens heb ik zelf eigenlijk nauwelijks tijd om te luisteren. Ik luister in de allerhoogste kwaliteit tijdens de opnames die ik tijdens mijn werk maak, maar dat is weer een hele andere manier van luisteren.

Studio-opname of concertopname?

Een echte live-opname bestaat eigenlijk niet. Zelfs liveopnames worden in meer of mindere mate achteraf gecorrigeerd. Het aantrekkelijke van zo’n live-setting is dat het menselijke element een belangrijke rol speelt, dat geeft een bepaalde spanning aan zo’n opname. Met All of Bach neem ik regelmatig op zo’n manier op, net als met het Nederlands Blazers Ensemble en Camerata RCO. En ook dan is er sprake van een correctieronde om kleine probleempjes aan te pakken.

Een studio-opname is verspreid over meerdere dagen, meestal drie à vier. Met de musici ga ik dan op zoek naar een ideale interpretatie. Ik streef altijd naar het livegevoel. Ik maak liever lange takes waarin de architectuur van een stuk overeind staat dan veel korte stukjes die we perfectioneren en dan aan elkaar plakken. Als het nodig is kan ik in zo’n langere take de kleine imperfecties nog bewerken. Ik vind het wel heel belangrijk dat het resultaat niet overgeproduceerd wordt, dat druist in tegen de intrinsieke waarde van de muziek. Je moet niet te ver willen gaan, dan haalt de cosmetische perfectie het leven uit de muziek. Een bepaalde mate van organische imperfectie mag er zijn.

Grote lijnen of details?

De grote architectuur van een stuk kun je niet achteraf in de montage nog toevoegen. Ik ben nu bijvoorbeeld aan het monteren en heb vijf takes om uit te kiezen. Ze zijn allemaal goed, maar tijdens een van de takes waren de musici net meer met elkaar verbonden. Ik ga uit van zulke inspiratie.

Overdag of 's nachts opnemen?

Liever overdag natuurlijk, maar soms kun je er niet omheen om in de nacht op te nemen. Dat is eigenlijk vooral zo bij opnames in een kerk. Kerken staan namelijk in het centrum van een dorp of een stad en daar is het overdag te lawaaierig met verkeer en mensen op straat.

Opnames met orgel kunnen eigenlijk echt alleen maar ’s nachts. Om het geluid van het instrument goed op te vangen moeten de microfoons heel hoog de lucht in. Alleen vangen de microfoons in de hoogte ook veel meer bijgeluiden op uit de omgeving van de opnamelocatie. Een vrachtwagen is dan al waarneembaar op 2 kilometer afstand. Met vliegtuigen is het al helemaal een ramp, dan zit ik echt te kijken op een flight radar en kan ik ze al horen op 8 kilometer afstand.

O ja, ’s nachts werken betekent ook gewoon een jetlag!

De Leeuw met Kurtag of Crazy Girl Crazy met Hannigan?

Moet ik kiezen? Dat kan ik echt niet. Beide opnames waren bijzondere projecten. Aan de cd met muziek van György Kurtág heb ik vier jaar lang gewerkt met Reinbert de Leeuw. Het was een grote eer om eraan bij te dragen. Ik ben zelfs bij de componist langs geweest in Boedapest, want hij was zelf betrokken bij de montage.

De cd van LUDWIG en sopraan en dirigent Barbara Hannigan is om een andere reden dierbaar. Het orkest is opgericht na de bezuinigingen van Halbe Zijlstra in de cultuursector. Ze bestonden nog niet zo lang, maar waren een echte vriendenclub waarvan de neuzen allemaal dezelfde kant opstonden. De sfeer bij de opnames was erg bijzonder. Ik ervoer een groot gevoel van vriendschappelijkheid. We moesten bovendien werken met een klein budget, waardoor we maar twee dagen hadden voor de complete opnames. Dat we onder zulke omstandigheden een nominatie voor een Grammy Award kregen was geweldig. Dat we die vervolgens ook nog wonnen was echt een wonder.

Goede opnameleider of goede musicus?

Dat is makkelijk: het draait om de musicus. Een goed opnameteam is in staat om de musicus te ondersteunen zodat die kan floreren. Maar eigenlijk gaat het om de muziek, de noten van de componist. Zowel de musicus als de opnameleider stelt zich dienstbaar op om de noten van het papier naar de oren van de luisteraar te brengen.

Wat is je favoriete muziek op dit moment?

Door de aard van mijn werk heb ik eigenlijk helemaal geen tijd om zelf eens rustig een cd’tje op te zetten. Ik leef altijd met de musici in het moment. Deze week draait het om Rachmaninov met cellist Ella van Poucke en pianist Caspar Vos, vorige week ging het om Messiaen met Barbara Hannigan, Vilde Frang, Bertrand Chamayou en Charles Sy.

Overigens luister ik tijdens het opnameproces expres niet naar andere opnames van dezelfde muziek, ik wil samen met de musici een eigen wereld creëren. Het is ook goed om met frisse oren te kunnen luisteren, want musici hebben zich vaak al enorm verdiept in de muziek. Ik heb dan de rol van de luisteraar die de uitvoering voor het eerst hoort.