Jonat Deelstra

Atelierplan
Een aantal maanden geleden las ik het artikel 'De witte man op rooftocht' in De Groene Amsterdammer. Dit artikel vertelde het verhaal van de oorspronkelijke Braziliaanse Amazone-bewoners. Zij worden opgejaagd door de omwonende boeren, die hierbij gesteund worden door de nieuwe president Bolsonaro. ‘De boskap gaat nu pas echt van start’ waarschuwde het artikel. Er schoot en schok van boosheid en angst door me heen. Het Amazonegebied is de plek waar de gekste dieren zich thuis voelen, waar oervolkeren hun mysterieuze bestaan voortzetten, waar 2,2 miljard ton aan koolstofdioxide per jaar wordt opgeslagen... Alleen levert dat allemaal geen geld op. En Brazilië wil weer meespelen in de race van wereldmachten. Deze disbalans probeer ik te onderzoeken in mijn nieuwe project 'Progress and Prosperity'. Ik probeer mij in te leven in de mensen die de Amazone proberen om te zetten voor economisch gewin. Zij die mijnen bouwen, veeteelt introduceren, bossen platbranden en palmolie-plantages starten.
Ik ben van plan deze week te gebruiken om schetsen te maken naar aanleiding van mijn onderzoek naar dit onderwerp. Het tekenproces is belangrijk om grip te krijgen op het onderwerp. Deze schetsen zal ik later uitwerken tot levensgrote olieverfschilderijen.

Dag 1 - Maandag 16 september

Wanneer ik met de trein Hilversum Media Park binnenrijd stelt het enigszins teleur. 'Hillywood' is niet zo indrukwekkend als ik dacht. Met mijn werk- en slaapspullen op mijn rug loop ik richting het gebouw van de AVROTROS. Links en rechts zie ik goed onderhouden perkjes en struiken. Ik loop langs gebouwen waarvan ik hoop dat ze binnen flitsender zijn. De mensen die ik op straat zie lopen zou zo op TV kunnen wat mij betreft. Is dat...? Nee, het is 'm toch niet.

Mijn telefoon zegt dat ik er bijna ben, hier naar links, ja, dat is het AVROTROS-terrein. Op de hoek staat een houten restaurant dat me naar een pannenkoek doet hunkeren. Het ruikt er vast naar frisse wandelaars en helmgras. Op het terrein is veel groen te vinden. Een levensgrote foto van Ron Boshart lacht me toe. Ik voel me thuis. En daar staat ze, ik noem haar 'Pipowagen' bij gebrek aan een beter woord. Hoewel, wat is er nou een beter woord dan: Pipowagen.

Naast mijn stulpje ligt een spiegelglad meer, een zwaluw neemt er geruisloos een slok van. Ik loop het drietredige trappetje op wanneer er achter me een scheurend brullend geluid ontwaakt. Ik ken het geluid vooral uit Greenpeace reclames. Het geluid is afkomstig van een dikke Black & Decker kettingzaag. Een lullig en onschuldig uitziend boompje naast het grindpad wordt ter gronde gebracht door twee jonge mannen met oorbeschermers. Ze brengen het monsterlijke metalen ding weer tot stilstand. Vreemd genoeg hoopte ik dat ze meer zouden omzagen, maar tot mijn ontevredenheid waren zij met 1 boom al tevreden.

Aanvankelijk dacht ik tijdens deze residency niet veel inspiratie te vinden in mijn directe omgeving. Maar de twee hoveniers, die de aan stukken gezaagde boom op dit moment afvoeren in een kruiwagen, hebben een mooie link gelegd tussen de situatie in de Braziliaanse Amazone en dit Hilversumse parkeerterrein. De link is misschien wat oppervlakkig, maar ik kan er voor nu goed mee werken. Ik hou van het toeval en het toeval houdt van mij.

Ik heb de twee jongens stiekem gefotografeerd, dit wordt mijn creatieve springplank voor deze week. Mijn punt is geslepen, mijn JBL box is opgeladen, mijn bed is opgemaakt en Ron Bosbrand lacht nog steeds. Het is tijd om te werken.

Dag 2 - Dinsdag 17 september
Vandaag is het vroeg dag. Met mijn tandenborstel in mijn mond kijk ik naar de tekeningen die ik naar aanleiding van de bomenkap van gisteren heb gemaakt. Ik neem je even mee in wat ik zie. Het eerste werk heb ik 'Newly formed ghost in Hillywood' genoemd. Je kijkt vanuit mijn Pipohut naar buiten waar een man een net gekapte boom in stuken aan het zagen is. Een andere man komt aanlopen met een kruiwagen, om de losse delen af te voeren naar wie weet waar. De boom ziet er nog vrolijk en levendig uit. Te speels voor zijn omgeving, dat is de reden dat hij gekapt werd. Het groen om de figuren heen is strak en gedisciplineerd. Wenselijk groen zeg maar. De boom viel niet binnen de kaders, dat werd z'n einde. Boven de boom zie je een schim van wat het net nog was. Drie minuten geleden stond het ding nog fier overeind. Morgen zijn we 'm vergeten. Dat is niet erg. Maar bij dezen staan we even stil.

Het volgende beeld zijn wederom twee hoveniers die een boom aan het korten zijn. Deze zijn niet bezig met een kap, maar meer met een afweging hoe kort ze hem moeten wieken. Hoe ver willen ze gaan? En snoeien ze om de bestwil van de boom, valt er iets te winnen en hoe lang houdt de half gezonde boom dit vol? De man in de top loopt het gevaar en moet de vuile klus opknappen. De man onderin staat op de plek waar de beloning ten deel valt, zonder de risico's van het vak te hoeven voelen. Hij heeft het overzicht en de hand aan de ladder. De clownachtige stakker bovenin vertrouwd op de goede gratie van zowel de natuur als de opdrachtgever aan de voet van zijn ladder.

Tevreden met het resultaat van gisteren loop ik, als traktatie voor mijzelf, het bos in. Het is eigenlijk niet echt een bos. Het lijkt alsof er een vliegtuig over een grasveld heeft gevlogen en ritmisch zaadjes heeft laten vallen. Hekjes, palen en bordjes overstijgen qua spontaniteit de bomen. In de borden lijkt meer willekeur te zitten. In eens loopt er een reflecterende man langs me met een bezem en sop in zijn hand. We groeten elkaar. Wat een gekke plek voor een schoonmaker. Wat valt er nou schoon te dweilen in een bos? Ik zie er nog een in de verte. Ze schrobben de algen van de borden af. "Anders zie je geen kut in de winter. Het moet wel mooi reflecteren" Legt hij me uit. Onderschat Nederland nooit als het gaat om orde, structuur en regelmaat.

Deze zomer verbleef ik een maand lang in Mexico. Ik weet nog goed dat ik in Palenque, ten zuiden van Mexico, een tijdje in de jungle zat. Ik ben gek op de jungle. De planten, dieren, geluiden en magie betovert me keer op keer. Maar na een paar dagen van vochtig en vies zijn bekroop me een bepaald gevoel. De chaos en de hitte werd me te veel. Ik had behoefte aan orde en rechte vormen. De willekeurigheid van de jungle beangstigde me. Op een namiddag reden we met een busje langs kilometers aan palmplantages. Het voelde als een gigantische opluchting. De overzichtelijkheid. Het gevoel dat de mens hier de overmacht heeft.

Het is geen populaire mening in Nederland, want de jungle moet wild zijn. Iedereen die het probeert te temmen is fout. Je blijft er met je klauwen vanaf, klaar. Ik roep dat zelf ook altijd. Maar toen ik zelf in de bloedhitte door de lianen en muskieten ploeterde kon ik me goed voorstellen wat de ondernemers en omwonende moeten voelen. In de ongerepte jungle zit je in de voedselketen. Je doet er als mens niet toe. Je bent nietig en onbelangrijk. Wij weten in Nederland nauwelijks hoe het is om je ondergeschikt te voelen aan de natuur. Daarom begrijpen wij de houthakkers en vee boeren in Brazilië ook niet. In artikelen zijn ze simpelweg slecht, net zoals de leden van Zwadderich simpelweg slechteriken zijn. In de realiteit geloof ik niet dat mensen alleen maar slecht kunnen zijn. Iedereen heeft z'n motieven.

Dag 3 - woensdag 18 september

Op dit moment wonen we met 7,7 miljard mensen op deze planeet. 7.700.000.000 mensenwensen en mensenstreken. Om deze monstermassa te voeden en al onze verlangens te ondersteunen moet de aarde tot haar uiterste efficiëntie worden gebracht. Dat is in Nederland natuurlijk mooi te zien, zeker vanuit het vliegtuig. Het lijkt net SimCity op de hoogste moeilijkheidsgraad. Ik denk dat doordat deze regelmaat en structuur de rafelrandjes van ons landschap heeft ontnomen. Daarom heb ik altijd een liefde heb gekoesterd voor plekken die 'ongerept' zijn, omdat dat in mijn directe omgeving bijna niet te vinden is. "De natuur moet wild en ongetemd zijn!" roep ik dan. Langzaam begin ik te ontwaken uit deze illusie. Alles moet functioneel worden, de toekomst van onze dunne leefbare aardschil en atmosfeer hangt er vanaf. Ongereptheid kan ook functioneel zijn, maar er moet in ieder geval over elke vierkante meter nagedacht worden.

Voor mij is functionaliteit altijd het tegenovergestelde geweest van de romantiek. Romantiek, dat zo belangrijk is voor mijn werk en de kunsten in het algemeen. Maar ik ben vandaag tot het besluit gekomen dat ik mezelf moet omscholen en de romantiek in functionaliteit te zien. In een wereld die elke dag kunstmatiger wordt moet iedereen zich aanpassen, waaronder ikzelf. Ik wil niet iemand zijn die mijmert in het verleden en ik wil al helemaal geen apocalyptische kunstenaar zijn. Misschien moet ik juist de schoonheid van een nieuw soort wereld laten zien. Het is mijn taak om goed te kijken, mijn bevindingen te verteren tot werk en daarmee mensen mee te nemen in mijn gedachtengang.

Daarbij moet ik toevoegen dat het van het grootste belang is dat er een duurzame vorm van kunstmatigheid wordt gekozen. Op dit moment worden er veel fouten wegen ingeslagen. Wegen die op korte termijn interessant lijken. Kortstondige welvaart, dat op langer termijn alleen maar onheil met zich meebrengt. Regenwoud wordt omgebouwd tot palmolie fabrieken. De plantages zien er bizar uit. Toen ik er deze zomer langsreed in de bus deed het me denken aan de gewelven van het Alhambra in Zuid-Spanje. De palm stammen zijn de pilaren en het koepelvormige bladerdek zijn de kruisgewelven daartussen. Het is een griezelig staaltje menselijke organisatie, dat zowel prachtig als angstaanjagend is.

Wanneer het regenwoud van zijn bomen is ontdaan, ontstaat er grond met diverse mogelijkheden. Mijnbouw, hydrolyse dammen, palmolie of veeteelt. Zegt u het maar. Ik ben zelf voor een globale organisatie die na veelvuldig onderzoek precies weet waar mensen en de planeet behoefte aan heeft op korte en lange termijn. Hebben we behoefte aan meer voedsel, of is het CO2 absorberende en globaal afkoelende regenwoud van groter belang. We moeten de mensheid niet meer later regeren op per land. We moeten onszelf zien als diersoort dat moet zien te overleven, in plaats van in verschillende landen die individuele belangen hebben en op elkaar wachten met ingrijpen.

Dag 4 - donderdag 19 september
Door een vriend werd ik vanochtend gewezen op het nieuwswaardige kunstwerk van Klaus Littmann(1951). Deze Zwitserse kunstenaar heeft midden in een Oostenrijks stadion een bos aangelegd. Het resultaat is een krankzinnig en ontroerend beeld. Wat mij zo aanspreekt aan het werk is dat middels een kruising van bekende objecten een waanzinnige uitspraak gedaan kan worden. Het beeld is oorspronkelijk verzonnen door de dystopisch tekenaar en architect Max Peintner(1937), voor het gemak noem ik hem even een kunstenaar. Zijn kunst gaat grotendeels over de 'vooruitgang' ten koste van de natuur. Zo pakt hij iconische beelden uit de kunstgeschiedenis en voegt daar hijskranen en vliegtuigstrepen aan toe. Het resultaat is prachtig op een treurige manier. In veel opzichten is het werk dat ik zelf graag zou willen maken, al is dit wel aan de apocalyptische kant, dat had ik voorgenomen niet te doen. Ik hou wel van de middelen die hij hier gebruikt. De manier waarop hij werk, realistisch en figuratief, geeft het kracht. Het wordt aannemelijk. Het is met liefde getekend, dat vind ik belangrijk om te noemen. Als een duister onderwerp zonder liefde en zorg is uitgewerkt wordt het (onvruchtbare)modder.

Een andere vruchtbare vondst van vandaag is Alexander von Humboldt(1769), een Pruisische ontdekkingsreiziger die voornamelijk in Midden- en Zuid-Amerika onderzoek deed naar natuurlijke systemen. Hij was de eerste wetenschapper die de natuur als 'web' beschouwde. Hij was een visionair en een inspiratiebron voor vele wetenschappers na hem, zoals Charles Darwin. Hij waarschuwt rond 1800 al over de invloed van de mens, vooral in de tropen. Omdat hij de natuur als een netwerk beschouwd ziet hij in dat het gevaarlijk is om met individuele schakels te kloten. Helaas zijn we 220 jaar later nog steeds aan het modderen, al kijken we nu fundamenteel anders naar de natuur dan in de tijd van Humboldt. Waar hij nog meer revolutionair in was, was het gebruik van kunst om zijn theorieën kracht en duidelijkheid bij te zetten. Men noemt hem ook wel de uitvinder van de infographic.

Ikzelf heb me vandaag gefocust op het romantische tegenover het mathematische. In de blog van gisteren had ik het al even over de steeds kunstmatiger wordende wereld. Vandaag gaan mijn tekeningen over de worsteling tussen de twee. Ik probeer te blijven romantiseren in een ontnuchterende realiteit. Ik hou van dit soort tegenstellingen in mijn werk. De infographics van Von Humboldt laat ziet dat de twee vervlochten kunnen zijn in hetzelfde werk. Ik gebruik kaders en lijnen als grenzen tussen de twee verschillende werelden, daarnaast gebruik ik grafieken als vormentaal. De 'hockey stick graph' is mijn favoriet. Dat is een grafiek die eerst een lange tijd onveranderlijk is, en op het eind keihard omhoog schiet. Deze grafiek is toepasbaar op veel recente menselijke activiteit. Of het nou CO2 uitstoot, bevolkingsgroei, voedselproductie of technische innovatie is, de grafieken schieten de afgelopen tweehonderd jaar omhoog.

We veranderen ons landschap, maar natuurlijk ook de fauna dat daarop ronddartelt. Op dit moment zijn op planeet aarde drie kippen per mens. Mensen, varkens, schapen en koeien samen vertegenwoordigen 96% van de totale biomassa van zoogdieren(bron). Het grasland dat het vee nodig heeft is gigantisch. Deze velden worden op dit moment veelal gecreëerd in beschermde gebieden, waar te weinig toezicht is om dit proces tegen te houden. Ik hoop dat de runderen voelen dat het 'fout gras' is. Het werk hieronder heet 'de Kalverendans'. Deze dans wordt normaliter uitgevoerd door het kalf dat voor het eerst in zijn prille leven de weide in mag. Het is een vertederend gezicht. Dit kalf daarentegen is nog vertwijfelt. Hij kan nog niet wennen aan zijn nieuwe omgeving. Het werk daar links van is het verschil tussen een koe als 'dier' of als 'gebruiksvoorwerp'. Hij lijkt ingepakt voor de verkoop.