(Alsnog) een wereldpremière voor Jan-Peter de Graaff

Centraal in het Openingsconcert Sibelius, De Graaff en Franck staat Event-Horizon van Jan-Peter de Graaff (1992). Met deze compositieopdracht zou het AVROTROS Vrijdagconcert het vorige seizoen openen én het 75-jarig bestaan van het Radio Filharmonisch Orkest en het Groot Omroepkoor groots vieren.
De Graaff overkwam echter wat je niemand toewenst. Een virus stak de kop op. Opeens pasten niet alle musici op het podium. De componist zat niet bij de pakken neer en schreef een veel kleiner, alternatief werk, Les cymbales sonores.
Recensent Bas van Putten schreef daarover lyrisch in de Groene Amsterdammer. Hij noemde dit een “miniatuurmonument als een bonsaiboom met de majesteit van een oude eik, vol gestes die aforistisch duiden op de weidse ruimte van een groter stuk waarin deze muziek als een bouillonblokje zou oplossen.”
Vaste gastdirigent James Gaffigan dirigeert nu de wereldpremière van het oorspronkelijke feestwerk.

Jan-Peter de Graaff over Event-Horizon

"Event-Horizon is een ‘Symfonische Suite’, (men zou zelfs kunnen zeggen ‘Symfonie’) in 4 delen. Het werk beschrijft de transformatie van deeltjes binnen de invloedssfeer van een zwart gat.

Het eerste deel beschrijft de manier waarop deeltjes zich gedragen gezien vanuit een vast standpunt, op grote afstand van een zwart gat. Na een sterke introductie waarin muzikaal drie ‘spiraalvormige pilaren’ worden gevormd, focust het stuk zich op ‘stofdeeltjes’ die zich richting de waarnemingshorizon bewegen met een snelheid die de lichtsnelheid benadert. De beweging wordt minder intens naarmate er meer deeltjes zich achter de waarnemingshorizon begeven. Het koor zingt een onverstaanbare tekst opgesplitst in losse klinkers en medeklinkers, in respons op de deeltjes die meer en meer uit zicht verdwijnen.

Het tweede deel beschrijft dezelfde reis, nu alleen gezien vanuit het perspectief van een enkel deeltje dat zich met steeds meer energie beweegt richting de waarnemingshorizon, waar uiteindelijk het hele orkest in wordt meegezogen.

In het derde deel (wat naadloos aansluit op het tweede deel) krijgt de luisteraar langzaamaan het gevoel zelf achter de waarnemingshorizon te kunnen kijken, waar alle materie wordt getransformeerd tot nieuwe elementen. Tijd wordt gebogen en uitgerekt, het orkest hergroepeert continu in kleine verschillende ensembles van instrumenten die soms met elkaar, soms onafhankelijk van elkaar opereren.

In het vierde deel openbaart zich een compleet nieuwe muzikale wereld waarin helder wordt wat er schuilging achter alle materie, snelheid en textuur. Alle klanken en fragmenten uit eerdere delen zijn nu onderdeel geworden van een koraal, waarin de tijd even stil lijkt te staan."

De mens en zijn omgeving

De menselijke verhouding tot de natuur en een duidelijke structuur zijn belangrijke thema’s in De Graaffs gestaag groeiende oeuvre. Het orkestwerk De Oceaniden, waarin Jean Sibelius een beeld van de Grieks-mythologische nimfen van de Middellandse zee oproept, vormt daarom een perfecte match.
En afsluitend: Rédemption van César Franck. De in Luik geboren componist was net tot Fransman genaturaliseerd, toen hij in 1871 aan dit oratorium begon. De gruwelen van de oorlog van 1870-1871 en de Parijse Commune stonden nog vers in het geheugen, en Franck staat er stil bij de menselijke misère, zondigheid en dwaling, maar laat ook horen hoe het weer goed komt door hemels ingrijpen. Het werk is prachtig georkestreerd, bijna wagneriaans zijn sommige samenklanken, heerlijk romantisch de melodieën. Zijn Franse publiek voelde zich er nog ongemakkelijk bij. Dirigenten als de toenmalige chef van het Radio Filharmonisch Orkest Jean Fournet braken vanaf de jaren vijftig van de vorige eeuw al een lans voor het werk. Maar gek genoeg beleefde de muziek pas zo’n 25 jaar geleden haar ware doorbraak.

Openingsconcert Sibelius, De Graaff en Franck
Vrijdag 17 september 2021, 20.15 uur, TivoliVredenburg
Dit AVROTROS Vrijdagconcert wordt live vanuit TivoliVredenburg uitgezonden op NPO Radio 4 en is tevens te bekijken via de livestream op www.nporadio4.nl/live en Facebook.
Achteraf is het concert terug te luisteren op de website van NPO Radio 4.