Mag Bach op een piano?

Waar komt de discussie vandaan?

Er is door de jaren heen veel veranderd aan de manier waarop de muziek van Bach en tijdgenoten wordt uitgevoerd. Toen pioniers als Frans Brüggen en Gustav Leonhardt in de jaren 70 stelden dat de manier waarop klassieke muziek toen werd uitgevoerd één grote leugen was, ontstond een ware revolutie in de klassieke muziekwereld. Ze vonden dat de muziek uitgevoerd moest worden zoals dat ook werd gedaan in de tijd waarin deze was gecomponeerd. Dat betekent op instrumenten uit die tijd (of kopieën daarvan) en bijvoorbeeld zonder of met weinig vibrato (het laten trillen van de toon). Sindsdien is de manier waarop professionele musici oude muziek uitvoeren voor altijd veranderd. Eén instrument lijkt zich echter te onttrekken aan dit gebruik; de piano.

De gelogen Bach?

Er wordt vandaag de dag ontzettend veel muziek van Bach en tijdgenoten uitgevoerd op moderne vleugels. Maar de piano die wij nu kennen, bestond in Bachs tijd niet. Is deze muziek dan ook gelogen? Volgens sommige puristen wel, maar er is een aantal redenen waarom Bach op piano tóch een goed idee is. Wij zetten er 3 voor je op een rij.

1. Het klinkt mooi

Je kunt er niet omheen: Bach op piano is ontzettend mooi. Zijn muziek is heel erg geschikt voor het instrument. Daarbij komt dat veel mensen de klank van een klavecimbel - historisch een erg voor de hand liggend instrument - als erg indringend ervaren. De piano is in dat geval een goed alternatief.

2. Bach componeerde niet voor een specifiek toetsinstrument

Bij veel van Bachs muziek is niet specifiek omschreven voor welk instrument het bedoeld is. Hij gaf simpelweg aan dat het bedoeld was voor klavier, voor een toetsinstrument dus. Dat kon net zo goed een orgel als een klavecimbel zijn. Je kunt je dus afvragen of Bach het erg zou vinden als je zijn muziek op een andersoortig toetsinstrument speelt - een extra reden dat veel pianisten zich vrij genoeg voelen om Bach op een modern instrument te spelen.

3. Bach heeft een voorloper van de piano gekend

Hoewel de moderne piano nog niet bestond in de tijd van Bach, heeft hij wel degelijk een voorloper van dit instrument gekend en bespeeld: de pianoforte. Als hij schreef voor ‘klavier’ zou hij dit instrument dus ook in gedachten gehad kunnen hebben als één van de klavieren waarop je zijn muziek kunt uitvoeren.

En het interessante is: de vleugel die we vandaag de dag kennen, ligt helemaal niet zo ver van die pianoforte af. Dit instrument is een uitvinding van Bartolomeo Cristofori. Bij de pianoforte werden voor het eerst de snaren niet getokkeld met een soort haakje, maar aangeslagen met een hamertje. Hierdoor kon je er zacht (piano) en hard (forte) op spelen. Net als bij onze moderne vleugel.

Orgelbouwer Silbermann zou dit mechanisme in de 1730-er jaren hebben geïntroduceerd bij Bach - maar de componist werd er op dat moment niet erg enthousiast van. Hij vond het geluid geknepen en vond het instrument zwaar om te bespelen. In 1747 speelde Bach bij Koning Frederik de Grote echter op een verder ontwikkeld instrument dat hem duidelijk beter beviel. Hij vroeg de koning om een thema en improviseerde daar spontaan een driestemmige fuga op. Thuis bewerkte Bach het thema en nog geen maand later schonk hij de koning dit Musikalisches Opfer. Blijkbaar was het bespelen van dit instrument een vreugdevolle gebeurtenis.

Ook al is het historisch gezien misschien niet helemaal juist Bachs muziek op een moderne vleugel te spelen, we zouden hier toch graag pleiten voor een leugentje om bestwil!