Beluister muziek van de populairste componistes

Een componist die vrouw is

Het is de tweede helft van de negentiende eeuw, het hoogtepunt van de Romantiek, als de Franse componist Ambroise Thomas tot een verhelderend inzicht komt. Vol bewondering voor de muziek van zijn landgenote Cécile Chaminade omschrijft hij haar met de woorden: 'Ze is niet een vrouw die componeert, maar een componist die vrouw is.'

De Italiaanse aristocratie

Ook in de eeuwen ervoor buigen zich tal van vrouwen over het notenpapier. Ze worden meestal geboren in adellijke of rijke artistieke families, waar men het zich kon permitteren voor de muziek te kiezen. In de barok hebben ze hun wortels in Italië, en dan vooral Venetië: Isabelle Leonarda, Barbara Strozzi en Anna Bon di Venezia. Alleen Maddalena Laura Sirmen komt van berooide adel, ze krijgt vioolles in een weeshuis.

Duitse en Oostenrijkse Romantiek

De volgende feministische golf vinden we in de grote Romantische traditie in Duitsland en Oostenrijk. De namen herinneren dan ook allemaal aan mannen. Fanny Mendelssohn was 'de zus van'. Clara Schumann en Alma Mahler 'de vrouw van'. De enige die zonder die slagschaduw componeert is Emilie Mayer, die onder andere acht symfonieën op haar naam schrijft.

Vijf Parisiennes

Ook in Frankrijk komt in de negentiende eeuw steeds meer muziek van componistes op de lessenaar. Alle grote namen komen uit Parijs, tussen 1804 en 1893 gaat het om Louise Farrenc, Cécile Chaminade, Mélanie Bonis, Germaine Tailleferre en Lilli Boulanger.

Louise Farrenc krijgt als vijftienjarig meisje les van Anton Reicha aan het conservatorium van Parijs. Of ze ook werkelijk dáár les van hem heeft is onduidelijk, want de opleiding compositie is nog alleen toegankelijk voor mannen. Een halve eeuw later ondervindt Mélanie Bonis nog altijd problemen aan het Conservatoire, reden om haar voornaam te veranderen in het gender-neutrale 'Mel'.

Cécile Chaminade is tot in Amerika succesvol, in 1903 maakt ze er zelfs plaatopnamen voor de Gramophone and Typewriter company, uitgaven die nu als “collectors item” een vermogen waard zijn. Ook de muziek van Germaine Tailleferre is in haar tijd in Amerika te vinden, maar de meeste roem krijgt ze als enig vrouwelijke lid van het componistencollectief Les Six, rond onder anderen Poulenc en Milhaud.

Amerika

In Amerika zelf, veel verder verwijderd van de Europese tradities – en al veel eerder - is Amy Beach de allereerste vrouw op het Amerikaanse podium van de klassieke muziek. In New Hampshire wordt ze in 1867 geboren als Amy Marcy Cheney en ze blijkt al vroeg een muzikaal wonderkind: op vierjarige leeftijd componeert ze haar eerste pianowalsen zelfs zonder piano! Amy Beach is de eerste Amerikaanse die een symfonie componeert.

Muziek van onze tijd

En zo zijn we in de twintigste eeuw beland. Er zijn tal van belangrijke componistes die niet ongenoemd mogen blijven: de Poolse moderniste Grazyna Bacewicz is één van de grote namen in de twintigste-eeuwse muziek. In eigen land mogen we trots zijn op het omvangrijke oeuvre van Henriëtte Bosmans.

Hun aantal neemt gelukkig alleen maar toe, maar het is ondoenlijk de grote componistes van onze tijd hier op te sommen. En zo is “Een componist die vrouw is” langzaam maar zeker steeds vanzelfsprekender geworden. Maar nieuw is het niet – de wereld heeft niet minder dan negen eeuwen de tijd gehad om aan het idee te wennen...

Hildegard von Bingen, geboren in 1098, strijkt met de eer niet alleen de eerste vrouw te zijn van wie de muziek is overgeleverd. Deze veelzijdige mystica uit Midden-Duitsland is überhaupt een van de allereerste bij naam bekende componisten, eeuwen voor Josquin en Ockeghem… Zo kan zij gezien worden als de oermoeder van onze eeuwenoude klassieke muziektraditie. Waarom is het dan niet al sinds de Middeleeuwen vanzelfsprekend, dat componisten ook vrouwen zijn?