Klassiek uit alle windstreken

1. George Walker

George Theophilus Walker (1922-2018) was de eerste Afro-Amerikaan die de Pulitzerprijs voor muziek ontving. Deze kreeg hij voor zijn werk Lilacs uit 1996. Maar niet alleen bij de Pulitzer was hij ‘de eerste Afro-Amerikaan’, ook studeerde hij in 1945 als een van de eerste zwarte componisten af aan het Curtis Institute te Philadelpia, was hij de eerste zwarte musicus – Walker was pianist en organist - die datzelfde jaar in de New York Town Hall optrad, de eerste zwarte man die zijn doctoraal behaalde aan de Eastman School in 1955 en werd hij daarna de eerste zwarte hoogleraar aan Smith College in 1961. Ongewillig zich te conformeren aan een specifieke stijl liet Walker zich inspireren door de muziek van Chopin, Brahms en Beethoven, maar ook door jazz-, folk- en kerkmuziek.

Kijk het Zomeravondconcert met Walkers Lyrics for Strings uitgevoerd door het Radio Filharmonisch Orkest o.l.v. Karina Canellakis hier terug.

2. Florence Price

"…een feilloos werk, […]een plaats in het reguliere symfonische repertoire waardig.”
Zo schreef een muziekcriticus na een concert van het Chicaco Symphony Orchestra. Dat feilloze werk was de Eerste symfonie van Florence Beatrice Price (1887-1953), die in 1933 als eerste vrouwelijke zwarte componist haar werk door een groot symfonieorkest uitgevoerd zag. Helaas raakte, in het rumoer van de toenemende interesse in de moderne muziek vanaf medio 20e eeuw, de muziek van Price in de vergetelheid. Gelukkig werd in 2009 in een vervallen huis in St. Anne, Illinois een groot deel van haar manuscripten teruggevonden en zo kreeg Price hernieuwde aandacht. Na deze vondst staat haar werk nu weer op de kaart, voornamelijk dankzij de inzet van andere zwarte en vrouwelijke musici.

3. Sayyed Darwish

De Egyptische Sayyed Darwish (1892-1923) heeft een unieke status binnen de Arabische muziek. Zijn muziek vormt een waterscheiding tussen de Ottomaanse klassieke muziek en de geest van de moderne wereld. Darwish maakte een van de meest turbulente periodes in de moderne geschiedenis van Egypte mee: hij groeide op onder de Britse bezetting, terwijl het nationalisme van de Egyptische bevolking broeide. Sayyed Darwish schreef onder meer 26 operettes en ruim 250 liederen. Zijn muziek mengt westerse instrumenten en harmonie met de klassieke Arabische vormen en de Egyptische folklore. Maar niet alleen hierdoor genoot hij immense populariteit bij het volk. Dat was, en is tot op de dag vandaag, voornamelijk door de sociale en vaderlandslievende onderwerpen waar zijn muziek uiting aan geeft. Zijn compositie Bilaadi! Bilaadi! (Mijn geliefd land) is sinds 1979 het Egyptische volkslied.

4. William Grant Still

William Grant Still (1895-1978) wordt ook wel ‘de decaan van de Afro-Amerikaanse klassieke componisten’ genoemd. Zijn Afro-Amerikaanse Symfonie werd in 1931 als eerste volledige werk van een Afro-Amerikaanse componist uitgevoerd door een gevestigd orkest. Tot 1950 was dit werk zelfs een van de meest populaire Amerikaanse symfonieën. Still schreef bijna 200 werken, waaronder vijf symfonieën en negen opera’s. Een van zijn opera’s werd door de New York City Opera opgevoerd, een andere op tv uitgezonden. Voor beide gold dat dit de eerste keren waren voor werken van een zwarte componist. William Grant Still was, net als Harry T. Burleigh, een belangrijk figuur binnen de Harlem Renaissance, een artistieke beweging van Afro-Amerikaanse schrijvers en kunstenaars in de jaren twintig die de stereotypen en associaties met onderdanigheid van zwarten tegenover de witte bevolking naast zich neerlegden en zich autonoom in de kunstwereld vestigden.

Kijk het Zomeravondconcert een deel van Stills Afro-Amerikaanse Symfonie door het Radio Filharmonisch Orkest o.l.v. Karina Canellakis hier terug.

5. Ariel Ramírez

De meesten zullen Ariel Ramírez (1921-2010) kennen van zijn Misa Criolla, maar de Argentijnse componist schreef daarnaast nog ruim 300 werken, waaronder Alfononsina y el mar, Cantata sudamericana en de Mis voor vrede en gerechtigdheid. De Misa Criolla is wel een markant werk: het was de eerste mis die niet in het Latijn werd gezongen - pas in de jaren zestig liet de Paus het verbod op het voeren van een mis in een volkstaal los. Ramírez componeerde zijn mis in 1963-64. De cd-opnames ervan genoten al grote populariteit, maar pas in 1967 was de eerste publieke uitvoering. Dit was in het Duitse Düsseldorf tijdens een Europese tournee, die de componist uiteindelijk bij de Paus bracht. Ramírez had een voorliefde voor de eigen Argentijnse muziek en verwerkte naast de volkstaal ook volksritmes, zoals die van de indianen en de creolen, in zijn muziek.

6. George Bridgetower

Heb je de Beethoven-film Immortal Beloved gezien? Grote kans dat je daarin ook het karakter van de in Polen geboren George Bridgetower (1787-1860) voorbij hebt zien komen. In een van de scènes speelt hij namelijk Beethovens Kreutzersonate (Vioolsonate nr.9). Beethoven droeg dit werk op aan Bridgetower nadat de twee elkaar hadden gevonden tijdens het geven van een concert in Dresden. De première van de vioolsonate werd door Bridgetower en Beethoven samen gespeeld. De vriendschap was helaas niet van lange duur: Bridgetower beledigde een kennis van Beethoven, die daarover zo kwaad was dat hij de sonate zelfs aan iemand anders opdroeg, de Franse violist Rodolphe Kreutzer. Helaas zijn Bridgetowers naam en muziek in de vergetelheid geraakt, dus hoor je een volgende keer de Kreutzersonate, denk dan ook een beetje aan hem. Of beter: beluister zíjn muziek!

7. Toru Takemitsu

De Japanse Toru Takemitsu (1930-1996) was niet alleen componist, maar schreef ook veel over de esthetiek en theorie van muziek. Takemitsu heeft meer dan honderd werken, negentig filmscores en twintig boeken op zijn naam staan. De interesse voor westerse klassieke muziek trof hem tijdens een langdurig ziekteherstel in Duitsland tijdens de Tweede Wereldoorlog. Hij luisterde veel muziek en raakte onder de indruk van het werk van Claude Debussy, Olivier Messiaen, Karlheinz Stockhausen, John Cage en Anton Webern. Al gauw begaf Takemitsu zich, als mede-oprichter van de groep ‘Experimental Workshop’, in het centrum van het multimediale avant-gardisme van de vorige eeuw. Takemitsu had een lastige relatie met de muziektradities van zijn eigen land. In eerste instantie keerde hij zich er, door zijn oorlogservaring en de associatie ervan met militaristische en nationalistische idealen, van af. Later vond hij juist inspiratie in de complexiteit die de Japanse muziek bezit en begon hij het bewust te verwerken in zijn muziek.

8. Cacilda Borges Barbosa

Cacilda Borges Barbosa (1914-2010) was pianist, dirigent en componist en een belangrijke vrouw in het Braziliaanse muziekleven. Zo werkte ze vanaf 1930 vaak en nauw samen met Heitor Villa-Lobos, was ze directeur van het Instituto Villa-Lobos, professor kamer- en ensemble muziek aan de Nationale School voor Muziek in Brazilë en professor contrapunt en fuga aan de School voor Populaire Muziek. In Borges Barbosa's muziek klinken, net als in die van Villa-Lobos, invloeden van zowel de Braziliaanse volksmuziek als stijlelementen uit de Europese klassieke traditie. Naast haar werk in de klassieke muziek was Borges Barbosa ook een pionier op het gebied van elektronische muziek.

9. Joseph Bologne, Chevalier de Saint-Georges

Joseph Bologne, Chevalier de Saint-Georges (1745-1799), bijgenaamd 'le Mozart noir' (de zwarte Mozart), wordt herinnerd als de eerste klassieke componist van Afrikaanse origine. De bijnaam van Saint-Georges zal Mozart zelf niet verheugen: hij was jaloers op het succes van Saint-Georges toen hij zelf nog hard moest werken voor een aanstelling in het Europese muziekleven. Want succesvol was Saint-Georges: als zoon van een rijke plantagehouder en zijn Afrikaanse slavin, genoot Saint-Georges zijn opleiding in Europa. Hij schreef onder meer veertien vioolconcerten, zes opera’s, twee symfonieën, en een grote hoeveelheid vocale muziek. Ook leidde hij een van de beste orkesten uit die tijd in Europa, Le Concert des Amateurs, en de voormalig Amerikaanse president John Adams schreef Saint-Georges toe de ‘meest volleerde man van Europa’ te zijn geweest.

10. Johannes Nicolaas Helstone

De Surinaamse violist en componist Johannes Nicolaas Helstone (1853-1927) betoverde al op jonge leeftijd zijn omgeving met zijn vioolspel. Zijn opleiding vervolgde hij aan het conservatorium in Leipzig, maar hij keerde na periodes aldaar steeds weer terug naar Suriname. Helstone heeft veel psalmen getoonzet en schreef onder meer een mars ter ere van de geboorte van prinses Juliana. Zijn opera Het pand der Goden bracht hem de meeste roem, zeker toen deze in een Duitse versie werd opgevoerd in Berlijn. Naast viool speelde hij ook graag piano. Hij had een liefde voor de techniek van deze instrumenten, die hij tijdens zijn studie in Europa dan ook uitvoerig bestudeerd had. Bij een grote brand in 1899 in Suriname ging Helstone’s inboedel, inclusief een groot deel van zijn manuscripten en zijn twee piano’s, verloren.