Margot Kalse over de Top 40 van de Gouden Eeuw

Melodieën hergebruiken, voor andere teksten, is een fenomeen van alle tijden. Zeker in de Gouden Eeuw gebeurde het. Wereldse melodieën werden gebruikt voor religieuze teksten en andersom. Neerlandicus en zangeres Margot Kalse nam jaren geleden het initiatief tot een onderzoek naar dat gebruik en maakt haar bevindingen toegankelijk op een website over de Top 40 van de Gouden Eeuw. En nu is er ook een cd en een boek met daarin de populairste 40 melodieën van toen.

In Podium vertelt Kalse over de gebruiken van toen. "In onze Top 40 is een melodie populair als die heel vaak is gebruikt door dichters om nieuwe teksten op te maken. De noten werden dan niet opgeschreven, maar in plaats daarvan stond er een wijsaanduiding bij de tekst. Aangezien iedereen de populaire wijsjes kende, kon iedereen dan meteen de nieuwe tekst meezingen. We doen dat nu nog steeds, denk maar aan verjaardagen waar een nieuwe tekst wordt geschreven op een basis van een bestaand lied."

En wat waren uiteindelijk de populairste melodieën in die tijd? Daar kom je achter door doodeenvoudig te tellen in de Nederlandse Liederenbank hoeveel andere liederen gebaseerd zijn op hetzelfde wijsje. Het allerpopulairst was de melodie van O zalig heilig Bethlehem met maar liefst 379 andere liederen die erop gebaseerd zijn.

Op plek 2 in de Top 40 staat het Wilhelmus. Het lied is sinds 1932 het officiële volkslied van Nederland, maar de tekst stamt al uit de tijd van de Tachtigjarige Oorlog. Ook de melodie is minstens zo oud. De tekst is volgens Kalse namelijk gedicht op een vlot lopende melodie die te vinden is in het Geuzenliedboek uit 1576. Ook een kwestie van hergebruik dus.

Door de eeuwen heen is de melodie wel veranderd. Het vlotte en pittige is eraf en tegenwoordig klinkt het statig en plechtig als het te horen is tijdens dodenherdenking of voorafgaand aan een voetbalwedstrijd. Bij de NOS pleit Kalse ervoor om het tempo te variëren per gelegenheid.