Onder dezelfde Hemel

Aan ons zicht onttrokken door eeuwen vol uitvindingen, maatschappelijke veranderingen en ontelbare crises lijken de middeleeuwen wel een vreemd land. De term ‘middeleeuws’ wordt niet voor niets zo vaak als synoniem voor gebruikt voor ‘primitief’, en met ‘feodaal’ wordt verwezen naar een sociaal systeem dat tot het verleden zou moeten behoren. Is de wereld in al die eeuwen écht zoveel veranderd, of leven wij onder dezelfde hemel als de middeleeuwers?

Het streven naar macht en de uitdrukking daarvan in de politiek is een van de drijvende krachten achter de mens. Eya dulcis, een motet dat smeekt om het einde van het Grote Schisma (1378-1417) in de Rooms-Katholieke Kerk, opent ons concert als een gebed voor de vrede die de wereld vandaag nodig heeft. Net als de tirannieke valk uit Pres du soloil – een heraldische allegorie van Filippo Maria Visconti, heer van Milaan – regeren sommige wereldheersers nog steeds met angst en geweld over hun burgers. Religie en de zoektocht naar extase zijn een andere gemeenschappelijke noemer onder mensen uit alle culturen en alle tijden. In dit programma besteden we met Magdalena degna da laudare en Creata fusti bijzondere aandacht aan een spirituele rite die in grote groepen werd uitgeoefend. Deze lauden, of lofzangen, zijn verbonden aan een dertiende-eeuws Italiaans fenomeen, waarbij gebedsgroepen van leken ontstonden, die in processies bijeenkwamen op zoek naar extase en spirituele verheffing.

Met spel en muziek kan de mens gelukkig altijd even ontsnappen aan de onverbiddelijkheid van het dagelijks leven. Dat horen we terug in een genre als de caccia. Deze muziek verklankt jachttaferelen, waarbij de stemmen in een canon elkaar achternajagen. Het zijn werkelijk compositorische hoogstandjes, gevuld met speelse interactie tussen de musici. Amis ton dous is overgeleverd in meerdere versies, de ene nog virtuozer dan de andere, en kan daarom worden gezien als een manier van paraderen en bravoure tussen muzikanten.

Een tegenstelling die al eeuwen aanwezig is, is de spanning tussen gevoelens en wat de geest zichzelf oplegt: in Perche vendetta zoekt de hoofdpersoon naar geduld zodat hij kan wachten om wraak te nemen. Nel mezzo già del mar drukt de strijd uit van iemand die zich verloren en machteloos voelt in de vaart van het leven, als een schip dat de thuishaven uit het oog heeft verloren en vreest voor een duistere bestemming. Vijf eeuwen voor Christus verklaarde de redenaar Antiphon van Rhamnus: ‘We ademen allemaal de lucht in door de mond en de neusgaten, en we lachen als onze geest gelukkig is, of wenen als we pijn hebben en we ontvangen geluiden met ons gehoor, en we zien bij het licht met ons zicht.’ In die geest verbindt de expressieve kracht van deze muziek eeuwen en generaties.

Anna Danilevskaia

Bron: Festival Oude Muziek