Haydn en Krenek

Haydn, Arianna a Naxos

Ariadne hielp Theseus op het eiland Kreta met het overwinnen en verslaan van haar halfbroer, de monsterlijke Minotaurus in het labyrint. Theseus nam haar mee op zijn schip richting het Griekse vasteland, maar ter hoogte van het eiland Naxos besluit hij dat hij genoeg heeft van Ariadne. Terwijl zij ligt te slapen in een grot, verlaat hij haar. In de cantate Arianna a Naxos zien we hoe Ariadne ontwaakt, ontdekt dat ze verlaten is en vervolgens verscheurd wordt door zowel haat en verdriet als ze zich realiseert wat het betekent dat Theseus haar alleen achtergelaten heeft.

Ernst Krenek schiep met What Price Confidence? een kameropera waarin de karakters op elkaar reageren in vlotte conversatie, zonder aria’s of ensemblestukken. Krenek, gevlucht voor de nazi’s naar de Verenigde Staten, schreef het in 1945 voor vier zangers van de Metropolitan Opera om uit te voeren tijdens concerten. Krenek wilde onder meer testen of de piano zijn orkestrale palet kon uitdrukken: let op, wellicht zijn straks de regendruppels of het luiden van de Big Ben te horen… Een glansrol is er voor de pianist, in dit geval de geweldige Daan Boertien.

What Price Confidence?

In What Price Confidence gaat het over twee echtparen: enerzijds Gloria met de onzekere Edwin; anderzijds Richard met de onzekere Vivian. Gloria en Richard hebben een buitenechtelijke verhouding met elkaar.

Wat er in de opera gaat gebeuren is dat de onzekere Edwin en de onzekere Vivian de verhouding van hun respectievelijke wederhelften ontdekken. In hun zoektocht naar meer zelfvertrouwen vinden Edwin en Vivian elkaar. De overspelige Gloria en Richard trekken aan het kortste eind.

Gloria vindt haar echtgenoot Edwin veel te wantrouwend en onzeker. Als ze hem dit verteld heeft, gaat ze in het geniep naar haar minnaar Richard. De ongelukkige Edwin besluit de eerste de beste te vertrouwen die hij op straat tegenkomt. Als dat vertrouwen wordt beschaamd, bewijst dat de ontrouw van zijn vrouw Gloria.

Richard komt er intussen achter dat zijn vrouw Vivian hem niet vertrouwt. Hij spoedt zich naar zijn afspraakje met Gloria. Vivian heeft hem door en besluit haar geluk te zoeken door een volmaakte vreemdeling tot zelfvertrouwen te inspireren.

Richard en Gloria ontmoeten elkaar. Hij wil dat zij met hem naar Parijs gaat. Gloria antwoordt dat ze zich minder schuldig zou voelen als Richard ervoor zou zorgen dat haar man Edwin zich zekerder van zichzelf zou voelen. Richard besluit dit te bewerkstelligen.

Richard heeft met opzet bij het gokken 1000 pond verloren aan Edwin en geeft hem een cheque. Edwin neemt de gelegenheid te baat hem te vertrouwen en accepteert de cheque. Richard meent dat hij daarmee zijn gelofte aan Gloria heeft ingelost.

Hij vertelt trots aan Gloria dat Edwin zijn cheque heeft geaccepteerd. Als Gloria echter verneemt dat de cheque niet dekkend is – Richard heeft dat geld niet op zijn rekening – vreest ze het ergste voor Edwin.

Het vertrouwen van Edwin wordt inderdaad beschaamd: de cheque kan niet worden geïnd. Dat wil voor hem dus zeggen dat Gloria overspel gepleegd heeft. Hij besluit zijn leven te beëindigen door van een brug af te springen. Maar Vivian, de vrouw uit het andere koppel, vindt hem en spreekt met hem over vertrouwen. Het gesprek loopt zo goed dat Edwin zich afvraagt of hij nog wel van zijn vrouw houdt. Vivian nodigt Edwin uit bij haar thuis de volgende dag.

Richard wil de juwelen van Vivian verkopen om zijn cheque te dekken. Vivian betrapt hem bijna; hij weet de juwelen te verbergen. Als Richard haar vraagt waarom ze zo laat thuis is, wil Vivian weten waarom hij haar niet vertrouwt.

Gloria wil intussen weten of Edwin al naar de bank is geweest. Hij gaat echter uit, en dat vindt ze verdacht. De situatie is nu omgekeerd: Gloria besluit Edwin te volgen.

Vivian zoekt naar haar juwelen, want ze verwacht bezoek en wil zich mooi maken. Richard geeft toe dat de juwelen naar het pandjeshuis zijn gegaan vanwege de 1000 pond en de cheque. Dan dient Edwin zich aan: Richard verstopt zich. Vivian en Edwin gaan naar de nabijgelegen kamer. Gloria, die hem gevolgd is, verschijnt nu: Richard vertelt haar dat hij de juwelen van zijn vrouw gestolen heeft om de cheque te dekken. Vivian en Edwin komen uit de kamer. Vivian geeft Edwin de opdracht om de cheque naar de bank te brengen: met het geld – dat er nu wel is – kan hij naar het pandjeshuis om de juwelen terug te halen. Vivian en Edwin besluiten nu samen naar Parijs te gaan: ze loven hun herwonnen vertrouwen. Gloria en Richard, die achterblijven, vragen zich af wat de prijs is die voor dat vertrouwen betaald moet worden.

Haydn, L’Isola disabitata

In L’Isola disabitata van Haydn gaat het ook om twee koppeltjes, waarvan er zich een nog niet gevormd heeft en de ander een aantal jaren van elkaar gescheiden is. We zijn op een onbewoond eiland: ooit kwamen daar Costanza met haar kleine zusje Silvia aan, en Costanza’s echtgenoot Gernando. Ze overnachtten er in een grot vanwege een storm op zee. Gernando werd bij een tocht rond het eiland echter met zijn mannen ontvoerd door piraten. Costanza, die dat niet door had, gelooft dat hij haar en haar zusje heeft verlaten. Costanza blijft op het eiland en probeert te overleven: ze leert haar zusje Silvia om de mannen niet te vertrouwen. Zo leven ze dertien jaar op het eiland. In de ouverture horen we Costanza’s gemoedstoestand: haar verlatenheid in het langzame openingsdeel en haar woede in het snellere gedeelte. Een stukje menuet lijkt Costanza’s herinnering aan haar vroegere leven te verbeelden.

Akte I

Als de opera begint kerft Costanza met een gebroken zwaard een tekst in een rots. Costanza beklaagt haar lot. Haar jonge zusje Silvia, nu een puber, is blij dat ze haar hert heeft teruggevonden. Ze begrijpt de trieste gemoedstoestand van haar zus niet. Niets anders gewend dan hun huidige verblijfplaats, is zij tevreden: het eiland geeft hun toch alles wat ze willen? Costanza deelt Silvia’s visie niet: zij herinnert zich haar vroegere leven en ervaart hun toestand als de dood. Silvia begrijpt dat niet: haar zus heeft haar immers geleerd dat mannen hun vijanden zijn.

Silvia blijft alleen achter: als een schip plotseling arriveert, verbergt ze zich achter een struikgewas. Twee mannen gaan van boord: na dertien jaar, is Gernando aan de piraten ontsnapt en komt hij met zijn compaan Enrico naar het eiland. Hij hoopt Costanza levend aan te treffen. Hij gaat op onderzoek uit. Enrico, die zijn trouw aan Gernando bezweert, gaat eveneens zoeken. Silvia komt tevoorschijn, is in de war: afgaand op de negatieve beschrijvingen die haar zus gegeven heeft, kan deze figuur geen man zijn. Silvia valt ten prooi aan verwarde, maar bepaald niet onprettige gevoelens.

Akte II

Gernando leest intussen de inscriptie die Costanza gemaakt heeft in de rots. Als Enrico zich bij hem voegt, zegt Gernando dat hij vreest dat Costanza dood is. Enrico probeert hem te troosten, maar Gernando besluit om de rest van zijn dagen op het eiland te slijten, dichtbij de herinnering aan zijn geliefde.
Enrico draagt twee zeelieden op om Gernando desnoods met geweld van het eiland te slepen. Als Silvia verschijnt, is Enrico direct geïntrigeerd. Silvia wil echter vluchten als ze hoort dat Enrico een man is. Enrico houdt haar tegen en legt uit wat Gernando en hem is overkomen en hoe ze aan de piraten ontsnapt zijn. Hij vraagt Silvia om Costanza te zoeken terwijl hij zelf op zoek gaat naar Costanza. Silvia vergeet Costanza even om aandacht te schenken aan de gevoelens die in haar zijn opgebloeid. Dan rent ze weg.

Costanza geeft inmiddels uiting aan haar verdriet en gaat haar inscriptie in de rots voltooien. Gernando komt aanlopen en zingt een aria op dezelfde muziek. Als Costanza hem ziet, valt ze flauw. Gernando gaat naar een beekje om water voor haar te halen.
Enrico komt op dat moment naar de rots: Costanza ziet hem even aan voor Gernando, maar Enrico legt uit wie hij is en vertelt wat er gebeurd is in de afgelopen dertien jaar. Costanza heeft spijt van haar houding ten opzichte van mannen. Silvia komt in paniek aangerend: Gernando is ontvoerd door twee zeelieden. Dat zijn natuurlijk de door Enrico ingehuurde mannen. Paniek is overbodig, want Silvia heeft intussen alles aan iedereen uitgelegd. Gernando verschijnt en Costanza stort zich in zijn armen. Silvia vindt dat Enrico, in vergelijking, naar haar wat koeltjes is: Enrico doet haar dan maar meteen een huwelijksaanzoek. Silvia schrikt daarvan, maar Costanza legt uit dat niet alle gehuwde vrouwen uiteindelijk verlaten worden op een onbewoond eiland.

Het geluk breekt aan voor het kwartet en in een finale met symfonische opbouw en vier solo-instrumenten (de viool voor Costanza, de cello voor Gernando, de fluit voor Silvia en de fagot voor Enrico) zingt het viertal zijn vreugde uit over de goede afloop.