Muziek in een Notendop #35: Wat zijn maatsoorten?

Wat zijn maatsoorten?

Lekker meeklappen met Engelbewaarder van Marco Schuitmaker An der schönen blauen Donau van Johann Strauss junior: heerlijk! Als het je lukt om maat te houden klap je misschien op sommige momenten harder dan andere: je geeft een accent. Die accenten zitten vaak op een vaste plek. Dat gaat dus bij een bij een wals zo: EEN, twee, drie, EEN, twee, drie. En bij een popliedje zo: EEN twee drie vier, EEN twee drie vier. Je hoort een subtiel nadrukje op de drie. Dat heet een nevenaccent. Overigens mag je bij Engelbewaarder alle tellen keihard meeklappen. Dat is Marco Schuitmaker toch al gewend. Die vaste afwisseling van accenten en niet-accenten noemen we de maat. Maatsóórten heb je in alle soorten en maten. De maatsoort bepaalt wat de teleenheid van de maat is en hoeveel teleenheden er in een maat zitten. Ook zegt het hoe vaak het hoofdaccent klinkt en geeft het aanwijzingen over eventuele nevenaccenten. En voor de duidelijkheid: de maatsoort zegt niets over het tempo. Maar over het algemeen merk je als amateurmusicus: hoe moeilijker de maatsoort, hoe lager het tempo.

Vooraan de bladmuziek staat altijd aangegeven wat de maatsoort van het betreffende stuk is. Zo komt het regelmatig voor dat je op die plek een twee en een vier boven elkaar ziet staan: een twee/vierde maat. Die twee is de teller en vertelt je dat er twee tellen in de maat zitten en de vier is de noemer, die aangeeft dat één tel één kwartnoot is. Dus één maat, dat stukje tussen twee maatstrepen, telt dan twee kwartnoten. Dan is de maat vol, en begint er weer een nieuwe. Het accent ligt dan steeds op de eerste tel. 1-2-1-2-1-2-1. Marsen staan vaak in tweekwartsmaat, zoals de Marche Militaires van Schubert. Als staat Mars uit The Planets van Gustav Holst in 5/4de maat. Maar ja, logisch: op Mars marcheer je anders door de andere zwaartekracht.

Als er 3/4 vooraan staat wil dat niet zeggen dat je het stuk maar voor driekwart hoeft te spelen. Nee: er is sprake van drie kwartnoten in de maat. Ook hier ligt het accent op de eerste tel. En inhaken maar! 2/2 is dan weer 2 halve noten in de maat. Die soort heet ook wel alla breve, want een halve noot werd vroeger ook wel brevis genoemd.

De net genoemde maatsoorten zijn enkelvoudige maatsoorten: ze hebben één accent per maat. Maar er zijn ook samengestelde maatsoorten. Die bestaan uit twee of meer enkelvoudige maatsoorten en hebben dus vier of meer tellen in een maat. En zo'n tel is niet altijd een halve of een kwartnoot maar kan ook een achtste noot zijn. Een 6/8ste maat bestaat over het algemeen uit twee groepjes van drie tellen met het accent op de eerste tel en een nevenaccent op de vierde tel. Voorbeelden hiervan zijn We are the Champions van Queen en Nothing else matters van Metallica.

Er zijn ook spannende onregelmatige maatsoorten zoals de vijfkwartsmaat. Die is te horen in Take Five van Dave Brubeck. Die is onderverdeeld in een groepje van drie en een groepje van twee tellen. EEN twee drie VIER vijf. Of Tubular Bells van Mike Oldfield (en Bassie en Adriaan) Da's een combi van een 7/8ste en een 9/8ste maat. Altijd blijven lachen… Maar het kan altijd nóg gekker. De main theme van The Terminator is geschreven in een 13/16de maat. Charles Ives schreef muziek in 5,5/8ste maat en in Le marteau sans maître van Pierre Boulez komt een 4/3/2de maat voor. En Entertain Me van Tigran Hamasyan is in 256/32ste maat met daaroverheen een motief in 35/16de maat.

Muziek in deze aflevering:

Beluister via Spotify de muziek uit alle afleveringen van Muziek in een Notendop.

Home Muziek in een Notendop