Hoe zingen oorlogsleed dragelijker maakte

Muziek is in de oorlogsjaren voor veel mensen van grote betekenis geweest. Soms dient het als troost of afleiding, als verzet of als een manier om mentaal overeind te blijven. Zo ook in dit interneringskamp voor vrouwen op Sumatra.

De Tweede Wereldoorlog in Nederlands-Indië

In januari 1942 valt het Japanse keizerrijk Nederlands-Indië binnen. Binnen enkele maanden verovert Japan nagenoeg heel Zuidoost-Azië, waaronder Nederlands-Indië. Japan streeft ernaar om een groot Aziatisch rijk te stichten. Om dit te bewerkstelligen wordt Nederlands-Indië ontdaan van westerse invloeden. Bewoners met een westerse achtergrond en mensen die zich schaarden bij de geallieerden worden gevangengenomen en in interneringskampen gestopt. De leefomstandigheden in de meeste kampen zijn verschrikkelijk. Duizenden gevangenen sterven door honger, ziekte of uitputting. Tot de capitulatie van Japan in 1945 hebben veel gevangenen tenminste drie jaar doorgebracht in deze kampen.

Hoe zingen voor afleiding zorgde in het kamp

In een vrouwenkamp in Palembang op Sumatra vindt iets bijzonders plaats. Ook in dit kamp hebben gevangenen te maken met de harde hand van de Japanse bezetter, maar een groep van dertig vrouwen zorgt voor licht in de duisternis. Er wordt een orkest opgericht om voor afleiding te zorgen. Dat blijkt erg effectief.

De Britse vrouwen Margaret Dryburgh en Norah Chambers schrijven, uit het hoofd, de noten van bekende muziek op kleine stukken papier. Omdat er geen instrumenten beschikbaar zijn, worden de melodieën gezongen. In totaal zijn er tenminste 25 muziekstukken gearrangeerd. Maandenlang wordt er stiekem gerepeteerd in de schuur achter de kampkeuken. Dit stemmenorkest met vier stempartijen zingt muziek van onder andere Beethoven, Brahms, Chopin en Dvořák.

Als de oorlog ten einde loopt, verslechteren de leefomstandigheden in het kamp. De vrouwen worden meerdere malen overgeplaatst naar andere kampen en veel van hen raken uitgeput, uitgehongerd en ziek. Door deze zware omstandigheden houdt het stemmenorkest op te bestaan. Uiteindelijk overlijdt de helft van de zangeressen in gevangenschap, waaronder oprichtster Margaret Dryburgh.

Zusjes Colijn onderdeel van het stemmenorkest

De Nederlandse zusjes Antoinette, Helen en Alette Colijn zingen ook in het stemmenorkest. Voordat zij gevangen worden genomen raken zij gescheiden van hun ouders. Vader Colijn overleeft de oorlog niet. De zussen maken de bevrijding wel mee. Na de oorlog worden ze weer herenigd met hun moeder en emigreren ze naar de VS. Antoinette bewaart veertig jaar lang de partituren op haar zolder. Ze schenkt deze muziek aan de Stanford University in Californië. Vandaag de dag zijn er stemmenorkesten die deze arrangementen nog gebruiken. Helen Colijn schrijft het boek De kracht van een lied: overleven in een vrouwenkamp. Hierin beschrijft ze hoe zij het leven in het interneringskamp heeft ervaren. Dit boek wordt de basis voor de film Paradise Road (1997). Het Haarlemse vrouwenkoor Malle Babbe o.l.v. Leny van Schaik zingt de soundtrack van de film.

Bekijk de trailer van Paradise Road

Zing mee: De Nieuwe Wereld

Dvořáks symfonie Uit de Nieuwe Wereld was een symbolisch muziekstuk voor het stemmenorkest. Het gaf de vrouwen hoop en kracht om de beproevingen in het interneringskamp te kunnen doorstaan. Dit stuk kun jij nu ook instuderen en zingen.

Documentaire: Lied Ter Overleving

Wil je meer weten over dit verhaal, bekijk dan de interessante documentaire Lied Ter Overleving uit 1985. Overlevenden van het interneringskamp vertellen hoe zij hun gevangenschap hebben beleefd.